Realizm XIX. wieku stał punktem odniesienia do współczesnej twórczości literackiej i artystycznej, nawet wówczas gdy kwestionuje lub odrzuca jego zasady , w tym też tkwi jego paradoks.
Zarówno literatura, jak i sztuka straciły przekonanie, że jest możliwe wierne naśladownictwo rzeczywistości. Stawiają więc pytania o to, czym jest rzeczywistość i czy jest możliwość jej zobrazowania w dziele. Pisarze i artyści mają niejako ambicję mówienia o świecie. Starają się wszystko wokół zarejestrować i ukazać w swych dziełach, nawet jeśli jest to świat zdeformowany. Nieraz stosują skróty obrazowe, ale ciągle ukazują widziane obrazy.
Współcześni czytelnicy, podobnie jak i ci sponad wieku, oczekują dzieł obrazujących świat. Zdecydowana większość rozumie też, że obecnie nie uda już powrócić do takiego realizmu, który prezentował Bolesław |Prus w literaturze czy Aleksander Gierymski w malarstwie.