Wolter, prawdziwe nazwisko François Maria Arouet (1694-1778). Ukończył gimnazjum jezuickie a zasłynął jako niestrudzony propagator idei oświecenia, tolerancji religijnej, postępu cywilizacyjnego i technicznego, a także postulatu niezależności jednostki ludzkiej. Zostawił po sobie bogatą spuściznę literacką, w której poczesne miejsce zajmuje powiastka filozoficzna. Był współtwórcą “Encyklopedii”, autorem “Słownika filozoficznego” i “Listów filozoficznych”.
„Kandyd, czyli optymizm. Dzieło przełożone z niemieckiego rękopisu doktora Ralfa” – ten przydługi tytuł stwarzał pewną mistyfikację, którą posłużył się autor, by uniknąć represji. Utwór wymierzony był przeciwko optymistycznemu nurtowi filozofii oświecenia, który reprezentowali Rousseau i Leibniz. Tytułowy bohater, o znaczącym imieniu (“candide” oznacza: uczciwy, poczciwy) i jego mistrz Pangloss są zwolennikami tej filozofii. Jednak perypetie bohaterów stają się konfrontacją ich poglądów z przykrą rzeczywistością, w wyniku czego obydwaj raz po raz narażeni są nie tylko na śmieszność, ale i poważne niebezpieczeństwa.
Fabuła jest parodią opowieści podróżniczo-przygodowej, której znaczące zakończenie (Kandyd odnajduje ukochaną Kunegundę i postanawia ograniczyć swe życie do “uprawy własnego ogródka”) z całą bezwzględności podsumowuje niedorzeczności wyznawanych wcześniej poglądów.
Denis Diderot (1713-1784) najbardziej znana osobistość europejskiego oświecenia. Za swe poglądy był wielokrotnie prześladowany i nawet oskarżany przed parlamentem. Jest autorem “Myśli filozoficznych”, niezwykle popularnej powiastki filozoficznej – “Kubuś fatalista i jego pan” oraz redaktorem naczelnym “Encyklopedii, albo słownika rozumowanego nauk, sztuk i rzemiosł” (współpracownikami w tworzeniu dzieła byli: Wolter, Montesquieu, d’Alambert, Buffon, Condillac, Marmontel, Helwecjusz, Turgot, a przez pewien czas Rousseau).
„Encyklopedia” wydawana w latach 1751-1772, liczyła 28 tomów, nie licząc późniejszych uzupełnień. Znalazło się w niej wiele haseł będących świadectwem oświeceniowego racjonalnego spojrzenia na świat, władzę, politykę, stosunki społeczne. Stała się triumfem rozumu ludzkiego i najwymowniejszym symbolem epoki.
Jan Jakub Rousseau (1712-1778) głosił postulaty ucieczki od degradującej człowieka cywilizacji i powrót do natury.
W „Rozprawie o naukach i sztukach” przekonująco dowiódł, iż cywilizacja jest niemoralna, a nauka i sztuka skaziły obyczaje. Twierdził, iż najważniejszą cnotą człowieka jest prostota, panujący system społeczno-polityczny jest korzystny tylko dla uprzywilejowanej, zdemoralizowanej klasy rządzącej. Takie postawienie problemu sprawiło, że Rousseau stał się prekursorem ideałów rewolucji francuskiej.
Konsekwentnie swoje poglądy potwierdził w “Umowie społecznej” – wizji nowego porządku, wypowiadając się bardzo krytycznie o monarchii, a z wielkim entuzjazmem o demokracji.
Powszechnie uważa się go za twórcę sentymentalizmu. Ogromne znaczenie w tej mierze ma opublikowana w 1761 roku “Julia, czyli Nowa Heloiza”. Utwór jest romansem napisanym w postaci listów (powieść epistolarna), dwojga kochanków: Julii i Saint-Preux, w którym na plan pierwszy wysuwają się uczucia, a pierwiastek emocjonalny wyraźnie góruje nad intelektualnym. Tekst nawiązuje do romansu średniowiecznego o mieszczance Heloizie i uczonym Abelardzie.