Miłość budująca i niszcząca. Omów temat analizując postawy wybranych bohaterów literackich

TEMAT: Miłość budująca i niszcząca.

Omów temat analizując postawy wybranych bohaterów literackich.

Bibliografia podmiotowa:

Bedier J., Dzieje Tristana i Izoldy, Kraków 2002.
Dąbrowska M., Noce i dnie, Kraków 2003.
Goethe J. W., Cierpienia młodego Wertera, Warszawa 1992.
Prus B., Lalka, Warszawa 1983.
Sienkiewicz H., Potop, Warszawa 1977.

Bibliografia przedmiotowa:

Dunaj Bogusław (red.), Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa 1996, hasło: miłość, 524 .
Kuncewicz Piotr, Leksykon polskich pisarzy współczesnych, Warszawa 1995, hasło: Dąbrowska, t. I, s. 182 – 187.
Lementowicz Urszula (opr. zeszyt nr 74), Cierpienie młodego WerteraW. Goethego, Lublin 2006.
Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 1985, hasła: Dąbrowska, t. I, s. 178 – 179, Noce i dnie, t. I, s. 37 – 38, B. Prus, t. II, s. 241 – 242, Lalka, t. I, s. 545 – 546, H. Sienkiewicz, t. II, s. 356 – 358, Trylogia, t. II, s. 500 – 501.
Nosowska Dorota, Leksykon motywów literackich, Bielsko Biała 2004, miłość, 290 -296.

Teza: Miłość i dylematy z nią związane towarzyszą człowiekowi od zarania jego dziejów , co stanowi świadectwo jak ważnym jest ona doświadczeniem

Ramowy plan prezentacji:

Wprowadzenie
Wyjaśnienie pojęcia miłość.
Miłość jako inspiracja dla twórców sztuki, literatury, psychologii i religii, rodzaje miłości.
Przedstawienie klucza prezentacji – reprezentanci różnych epok literackich.
Kolejność prezentowania argumentów:
Motyw miłości w średniowiecznym romansie rycerskim Dzieje Tristana i Izoldy.
Dzieje miłości naznaczonej śmiercią – Cierpienia młodego Wertera.
Historia miłości, która pokonuje wszelkie przeciwności losu w
Destrukcyjna i budująca siła uczucia w
Różne modele miłości na przykładzie Barbary Niechcicowej z Nocy i dni.

Podsumowanie – refleksje nad miłością.

Wnioski:
Miłość jest ważnym doświadczeniem życiowym.
Może to być uczucie budujące lub niszczące, trudne i piękne. Potrafi dać radość i szczęście, ale potrafi też zrujnować człowiekowi życie, destrukcyjnie wpłynąć na jego osobowość, zabić.
W wielu przypadkach decyduje o naszych poczynaniach w życiu. Człowiek, który kocha – dla miłości zrobi wiele, bo miłość potrafi skłonić ludzi do czynów, których w innych okolicznościach nie odważyliby się popełnić.
Miłość to najpiękniejsze uczucie jakiego może doświadczyć człowiek. To ona przesądza o wartości naszego życia, o jego sensie. Jest niezaprzeczalnie najbardziej poszukiwanym i pożądanym uczuciem.
Materiały pomocnicze
Karty z cytatami

Miłość budująca i niszcząca

Witam państwa, przedmiotem mojej prezentacji jest miłość, różne jej ujęcia i modyfikacje. Według Współczesnego słownika języka polskiego – miłość to głębokie uczucie do drugiej osoby, połączone z silnym pragnieniem stałego obcowania z nią i chęcią obdarzenia jej szczęściem.

Miłość, jako jedna z najistotniejszych spraw w naszym życiu, jest też jednym z najczęściej występujących źródeł inspiracji dla twórców sztuki, literatury, psychologii i religii. Motyw ten znajdziemy w literaturze wszystkich narodów i czasów, bo ściśle wiąże się z dziejami ludzkości. Jest to temat uniwersalny i wzniosły, bowiem nawet najtwardsi chylą przed nią czoła. Jest to także temat refleksyjny, bo niejednoznaczne są postawy ludzi wobec miłości.

Literatura oferuje różne interpretacje miłości, prezentuje więc miłość macierzyńską, platoniczną, bezinteresowną, wyrachowaną, zakazaną czy też zmysłową. Podkreśla również niezwykłą moc tego uczucia – wskazując na jego siłę budującą lub niszczącą.

Jako klucz mojej prezentacji wybrałam epoki i według nich pragnę przedstawić twórców i ich dzieła.

Swoje rozważania chciałabym rozpocząć od średniowiecznego romansu Tristan i Izolda. Ich dzieje słynne są po dziś dzień, chociaż nie jedyny to średniowieczny romans. Śledząc losy Tristana i Izoldy jesteśmy świadkami miłości urastającej do potęgi wielkiej siły – ponad zobowiązania, konwenanse, nawet wbrew sobie. Pamiętamy przecież, że Izolda miała zostać żoną króla Marka. Uczucie rodzi się „przez przypadek”, dzięki mocy czarodziejskiego napoju, który wspólnie wypili, a przeznaczony był dla Izoldy i króla Marka. Miłość spłynęła na nich nagle i właściwie wbrew ich woli. Przyniosła wielkie szczęście, objawiła sens życia, była ekstazą i spełnieniem, ale doprowadziła do nieszczęść.

W rzeczywistym średniowiecznym świecie miłość Izoldy byłaby dla Tristana nieosiągalna. Ona przecież była panią, on jej wasalem, mógłby jedynie toczyć dla niej pojedynki czy świadczyć o jej urodzie, dlatego to uczucie mogło zaistnieć tylko dzięki eliksirowi. Prawda i szlachetność stała po stronie zakochanych, przeciwko nim była ludzka zawiść[1], podłość oraz prawo, dlatego życie kochanków stało się męczarnią i ciągłą tęsknotą związaną z poczuciem winy oraz wyrzutami sumienia. Tristan i Izolda to opowieść o miłości zaczarowanej i przeklętej, miłości prowadzącej do śmierci i mocniejszej niż śmierć, czego dowodem jest metafora drzewa (głogu) wyrastającego z ich wspólnego grobu.

Przykładem destrukcyjnej siły miłości jest historia głównego bohatera utworu Goethego Cierpienia młodego Wertera. Warto zaznaczyć, że w romantyzmie miłość stała się jednym z najważniejszych ideałów, kategorią niemal filozoficzną, siłą odwracająca bieg życia. Z reguły jest to miłość nieszczęśliwa i taka przypadła w udziale Werterowi, który bezgranicznie zakochał się w Lotcie. Uczucie do niej wypełnia go całkowicie i budzi niezwykle silne emocje. Werter odczuwa zachwyt, radość i entuzjazm. Czuje się uszlachetniony i wzbogacony. Lotta jawi mu się jako anioł i istota niezwykła, pragnie ją wielbić i podziwiać.

„Przedziwna pogoda ogarnęła moją duszę, niby owo zaranie wiosny, którym poję ciągle serce moje. Jestem sam i używam życia w całej pełni, bo zaprawdę, okolica ta stworzona jest wprost dla dusz takich, jak moja. Drogi przyjacielu, jestem tak szczęśliwy, tak bardzo utknąłem w ciszy słodkiego bytowania, że cierpi na tym sztuka”.

Jego miłość realizowała się we wspólnym czytaniu poezji, słuchaniu muzyki. Odczuwał duchowe pokrewieństwo i absolutna harmonię z tą kobietą, dlatego uważał, że jest ona jego „bliźniaczą duszą”. Wieść o małżeństwie Lotty z Albertem doprowadza go do rozpaczy, a wszelkie próby stłumienia uczucia kończą się klęską. Werter nie potrafi walczyć ze swoim uczuciem i z uporem pogrąża się w obsesyjnym rozmyślaniu o ukochanej. Nie mogąc liczyć na odwzajemnioną miłość, popada w stan melancholii, apatii, zobojętnienia. Rozchwiany emocjonalnie, szargany burzą namiętności, ucieka się do rozwiązania ostatecznego – popełnia samobójstwo. Bohater Goethego stał się idolem ówczesnej młodzieży, nie tylko ubierano się w werterowski strój, lecz i fala samobójstw przeszła przez Europę.

Szczególnie burzliwe uczucie połączyło bohaterów historycznej powieści H. Sienkiewicza Potop – Oleńkę Bilewiczówną i Andrzeja Kmicica. Na początku utworu czytelnikowi wydaje się, że Kmicicowi nic do szczęścia nie brakuje – zdobył już sławę dobrego żołnierza i dowódcy, świetnie władał szablą, a na dodatek zakochał się – i to ze wzajemnością – w bogatej pannie, którą wybrali mu rodzice. Oleńka (wnuczka Herakliusza Bilewicza) odwzajemnia uczucia pewnego siebie młodzieńca. Niestety, losy młodych komplikują się, przyczyną kłopotów okazał się charakter Andrzeja. Kmicic był porywczy i odważny do szaleństwa, a przy tym tak dumny i pewny siebie, że nie potrafił przyznać, że postąpił źle, urządzając pijatyki ze swymi kompanami. Na dodatek w zemście spalił wieś, czym ostatecznie naraził się Oleńce[2], którą nawet porwał, aby zmusić do małżeństwa. Popada w kolejne konflikty z otoczeniem, traci dobre imię, Oleńkę i przyjaciół. Po przegranym pojedynku z Wołodyjowskim miał szansę się zrehabilitować w oczach ukochanej i zmazać winy w służbie ojczyźnie u boku księcia Radziwiłła. Jednak Radziwiłł przeszedł na stronę Szwedów, a Kmicica zmusiła do pozostania przy zdrajcy zarówno złożona przysięga, jak i łatwowierność, bo uwierzył, że Radziwiłł ostatecznie uratuje ojczyznę. Po rozmowie z księciem Bogusławem, gdy już przekonał się, że Radziwiłłowie kierują się tylko własnym interesem, przeszedł na stronę tych, którzy pozostali wierni królowi i pod przybranym nazwiskiem Babinicz wsławił się tyloma wielkimi czynami, że w końcu uzyskał przebaczenie i rękę Oleńki oraz szacunek miejscowej szlachty.

Kmicic kocha prostym, ale gorącym sercem i walczy o odwzajemnienie uczucia przez ukochaną, stara się zasłużyć na jej miłość i szacunek. W jego przypadku miłość jest motorem pozytywnych zmian i doprowadza do szczęśliwego finału.

Wątek miłosny występujący w Lalce jest chyba jednym z najbardziej znanych w polskiej literaturze. Stanisław Wokulski jest już ponad czterdziestoletnim mężczyzną, kiedy zakochuje się w Izabeli Łęckiej. Wcześniej życie doświadczyło go bardzo boleśnie, już jako młody chłopak pracował jako subiekt[3]. Udało mu się zdać pomyślnie końcowe egzaminy w Szkole Przygotowawczej i dostać się do Szkoły Głównej, gdzie zaangażował się w działalność spiskową i organizację demonstracji religijno-patriotycznych. W końcu przerwał studia, walczył i trafił na Syberię[4]. Po powrocie do kraju nie ma nic, zaczyna od nowa i znów trafia do handlu. Z biedy i głodu „sprzedał się” Minclowej, pojmując ją za żonę. Stał się płatnym subiektem, a za pomocą pomnożenia dochodów chciał zrekompensować poniżający go fakt, że był na utrzymaniu żony. Na szczęście, w piątym roku małżeństwa pani Małgorzata zmarła, a następnie na jego drodze stanęła arystokratka – Łęcka. Dla niej stara się pomnożyć majątek, co udaje mu się podczas wojny bułgarsko – tureckiej.

Panna Izabela ma niewzruszone przeświadczenie, że jest niemal aniołem, wszystkie swe czyny uważa za wzniosłe, piękne i szlachetne, nigdy też nie zdobywa się nawet na cień samokrytyki. Tak naprawdę chce z życia wyciągnąć maksimum zdobyczy, jest egoistką, jej myśli nigdy nie przekraczają jej samej – gdy cieszy się lub smuci, modli lub daje jałmużnę – zawsze ona jest centralnym punktem. W takiej kobiecie Wokulski ulokował swe uczucia i powiedzmy od razu – gorzej wybrać nie mógł. W zasadzie wszystko ich dzieli, nic nie łączy. Wokulski dla niej to człowiek niższy, gdyż nie pochodzi ze sfery arystokratycznej, następnie niepociągający jako typ, gdyż nie należy do odpowiadającego jej fizjologicznie gatunku, wreszcie jako kupiec jest wcieleniem odpychającej prozy życia, dlatego miłość Wokulskiego musiała skończyć się katastrofą. Ale i życie Izabeli kończy się klęską – wstępuje do klasztoru, chociaż ten czyn jest całkowicie w jej stylu. Doznawszy „zawodów”, nie mogąc być królowa salonów, chroni się w miejscu, w jej mniemaniu, najodpowiedniejszym, gdzie może dochować wierności ideałom swojego środowiska. Mamy tu do czynienia z uczuciem jednostronnym, które przełamało wszelkie bariery rzeczywistości – nie potrafiło tylko dotrzeć do panny Izabeli. Prus zastosował „schemat odwróconej miłości” – to znaczy takiej, gdzie w finale role się odwracają – i strona walcząca o uczucie odchodzi a ta druga – nagle pojmuje, że też kocha. Wokulski źle ulokował swe uczucia, trafił na kobietę – lalkę, która przywiodła go do zguby, a przecież inne kobiety, z którymi się bliżej stykał, z różnych względów były dla niego bardziej odpowiednie, mogły mu dać zarówno miłość, jak i szczęście, do tego zdolna była pani Wąsowska, a szczególniej pani Stawska. Historia Wokulskiego potwierdza, że miłość bywa ślepa i może niszczyć.

Maria Dąbrowska w powieści Noce i dnie[5] przypisała głównej bohaterce Barbarze aż dwa modele miłości. Ten pierwszy, uświęcony przez romantyczne mity i wspomnienia z młodości to oczywiście epizod z hrabią Józefem Tolibowskim i nenufarami.

Drugi – o wiele bardziej prozaiczny, ale trwalszy, pewniejszy i napisany przez życie – to małżeństwo z Bogumiłem Niechcicem. W przypadku Barbary mrzonki, wyobrażenia nie do końca spełnionej młodzieńczej miłości przesłoniły jej rzeczywistość, niekiedy dezorganizując realne życie. Na wieczorku u Ładów Barbara poznała Bogumiła. Wyszła za niego za mąż, ale nie był to związek z miłości. Można traktować go jako ucieczkę przed staropanieństwem i próbę odwetu za zdradę Tolibowskiego. Pani Barbara przeżyje życie u boku swego męża – rodząc mu dzieci, pomagając w prowadzeniu gospodarstwa – marząc o eleganckim adoratorze z młodości, który ożenił się z inną. Wspomnienie o Tolibowskim będzie jej towarzyszyć w całym życiu spędzonym przy boku męża, którego uczucie wydaje jej się takie zwyczajne i przyziemne. Odnosi się nawet wrażenie, że pani Barbara pielęgnuje w sercu tę ranę, co pozwala jej mieć wieczne pretensje do męża przez skromne kilkadziesiąt lat. A jednak Bogumił trwał przy kapryśnej i często narzekającej żonie. Wyrozumiały i cierpliwy, potrafił swym spokojem uciszyć każdą burzę. Barbara zajęta swymi refleksjami, marzeniami, zwrócona do wewnątrz nie doceniała właściwie zalet tego miłego, ciepłego, dobrego człowieka (chociaż i on miał wady – zdrada z Ksawusią Wojnarowską i Felicją).

Dąbrowska w opowieści o dziejach związku Barbary i Bogumiła – nie wolnego przecież od wspomnianych wcześniej nieporozumień i poczucia wzajemnego niespełnienia, a jednocześnie trwałego i lojalnego – stworzyła subtelną analizę złożonej miłości małżeńskiej.

Przywołane przeze mnie utwory, jak również historie przedstawionych miłości, potwierdzają tezę, iż miłość i dylematy z nią związane towarzyszą człowiekowi od zarania jego dziejów, co stanowi świadectwo jak ważnym jest ona doświadczeniem.

Może to być uczucie budujące lub niszczące, trudne i piękne. Potrafi dać radość i szczęście, ale potrafi też zrujnować człowiekowi życie, destrukcyjnie wpłynąć na jego osobowość, zabić. W wielu przypadkach decyduje o naszych poczynaniach w życiu. Człowiek, który kocha – dla miłości zrobi wiele, bo miłość potrafi skłonić ludzi do czynów, których w innych okolicznościach nie odważyliby się popełnić.

Podsumowując – miłość to najpiękniejsze uczucie jakiego może doświadczyć człowiek. To ona przesądza o wartości naszego życia, o jego sensie. Jest niezaprzeczalnie najbardziej poszukiwanym i pożądanym uczuciem.

[1] Garbaty karzeł Frocyn sługa diabła, nienawidzący tego, co piękne i dobre, słudzy Marka, trędowaci.

[2] Chowa się w domu Oleńki, ta chroni go przed pościgiem. Jednak kiedy niebezpieczeństwo mija, wygania go i oznajmia, że nie chce mieć z nim nic wspólnego.

[3] Jego ojciec stracił majątek odziedziczony po dziadku

[4] Pobyt w niewoli spożytkował na badania naukowe, dzięki czemu zdobył uznanie w środowisku.

[5] Kanwą tej książki jest biografia (autobiografia) własnej rodziny M. Dąbrowskiej.