Plan:
1. Średniowiecze – czas powstania, nazwa epoki i jej ocena przez lata późniejsze.
2. Zasługi literatury średniowiecza
3. Ideały „epoki spod znaku krzyża i miecza”.
a) Hrabia Roland
b) Karol Wielki
c) Bolesław Chrobry
d) Bolesław Krzywousty
e) Św. Aleksy
f) Św. Franciszek
4. Rola wzorców wykreowanych przez średniowiecze:
a) dla współczesnego człowieka
b) jako przydatność do epoki
5. Znaczenie ideału w życiu jednostki i społeczeństw
6. Moja ocena typów bohatera
Średniowiecze było najdłuższą epoką, bo trwało aż dziesięć stuleci. Początek tej pięknej, tajemniczej epoki, to V wiek, natomiast końcem jest XVI wiek. Nazwa średniowiecza: „wieki średnie”, czyli media tempora została nadana w renesansie, kiedy to tak niesprawiedliwie oceniano tę epokę. Obecnie żyjemy w czasach fascynacji średniowieczem.
Literaturę średniowiecza cechował przede wszystkim dydaktyzm, uniwersalizm, a także anonimowość autorów dzieł. Z kolei „piśmiennictwo” parenetyczne propagowało wzorce „modne” w ówczesnych czasach. Na powstawanie typów osobowościowych w epoce „spod znaku krzyża i miecza” miały wpływ dwa ośrodki władzy: dworski i kościelny.
Do podstawowych ideałów wykreowanych przez średniowiecze należą: rycerz, władca i święty (asceta).
Przykładem idealnego rycerza jest hrabia Roland, postać autentyczna, a zarazem główny bohater słynnej francuskiej „Pieśni o Rolandzie”. Posiadał on takie cechy, jak: mistrzostwo w rycerskim rzemiośle, wierność i przywiązanie do ojczyzny, o czym świadczy cytat:
„Boże, ojcze nasz, nie ścierp, aby Francja zaznała tego wstydu”.
Ponadto odznacza się odwagą, męstwem, walecznością, silną religijnością oraz wiernością swojemu seniorowi. Ale, jak każdy człowiek, „miał” walory i cechy negatywne. Duma, pycha, lekkomyślność, porywczość, działanie pod wpływem silnych emocji, doprowadziły do tego, że wystawił na szwank życie około dwudziestu tysięcy rycerzy. Dbał o honor, cnotę i sławę, czego oznaką było to, że nie zatrąbił w róg, kiedy wpadli w zasadzkę. Jednak przed śmiercią dokonała się w nim pozytywna przemiana osobowości, gdyż zrozumiał swoje błędy i wykonał gest pokuty:
„Raz po raz słabnącą ręką uderza się w piersi,
Za grzechy wyciąga ku niebu swoją rękawicę”.
Drugim równie ważnym ideałem jest władca. Z tym też bohaterem spotykamy się w „chansons de gestes”, do których należy „Pieśń o Rolandzie”. Karol Wielki, bo o nim mowa, był odważnym, mądrym i dbającym o swoich podopiecznych cesarzem Francji. Jego sukcesy polityczne przyniosły mu koronę cesarską w 800 r. Za panowania tego cesarza państwo przeżywało renesans karoliński. Wprowadził on reformę monetarną, zaczęły powstawać szkoły pałacowe i klasztorne, nastąpił rozwój sztuki w Akwizgranie, a także powstał model siedmiu sztuk wyzwolonych. Wtedy też kształcenie odbywało się na dwóch szczeblach: trivium i quadrivium. Godna uwagi jest reforma pisma z kursywy merowińskiej na minuskułę karolińską.
Wzorami średniowiecznego władcy są również Bolesław Chrobry i Bolesław Krzywousty, bohaterowie „Kroniki polskiej” Galla Anonima. Bolesław Chrobry, dzięki relikwiom św. Wojciecha, a poprzez zjazd gnieźnieński w 1000 roku, odbudował metropolię kościelną, niezależną od cesarstwa, a także koronował się na pierwszego króla polskiego w 1025 roku. Natomiast Bolesław Krzywousty szczycił się wielkim talentem dowódczym (słynna obrona Głogowa, zdobycie Pomorza Gdańskiego i Szczecińskiego). Obaj bohaterowie byli rycerskimi, srogimi, ale jednocześnie sprawiedliwymi dla swoich poddanych władcami.
Aron Guriewicz w jednej ze swoich książek uważa, że święty to jeden z najpopularniejszych ideałów średniowiecza. Być może, ale najprawdopodobniej dla człowieka religijnego, uczestniczącego w takich praktykach. Św. Aleksy poprzez swoje życie pragnął zasłużyć na królestwo niebieskie. Mimo iż pochodził z bogatej rodziny, to porzucił dom rodzinny i wybrał dolę wędrownego tułacza, żebraka i ascety. Umartwiał się dla wiary i przez całe życie znosił obelgi i poniżenie, aby dać w ten sposób dowód miłości w stosunku do Boga. Podobne cechy reprezentuje twórca filozofii franciszkańskiej, św. Franciszek z Asyżu, który stworzył zakon wędrujący, a legendy dotyczące jego życia zawierają „Kwiatki św. Franciszka z Asyżu”. Głosił bowiem uwielbienie świata, radosną wiarę w Boga oraz ideał ubóstwa. Występował przeciwko nienawiści, zabijaniu, przemocy i chciwości, a zwierzęta uważał za braci człowieka. Kochał Najwyższego, rozmawiał z dziećmi, ptakami, kwiatami.
Typy osobowościowe, wykreowane przez epokę średniowiecza odgrywają ważną rolę w życiu każdej jednostki. Dla ludzi współczesnych są obrazem ówczesnej epoki, a także cech, jakie reprezentowały te ideały. Natomiast w aspekcie przydatności do epoki, stały się jednocześnie głównymi pozytywnymi bohaterami, charakteryzującymi okres, w którym żyły.
Przede wszystkim jednak ideały zasługują na uwagę. Człowiek pragnie upodobnić się do osoby, którą darzy autorytetem, chce więc reprezentować i cechy, które ona posiada.
Uważam, że wzorce osobowościowe propagowane przez literaturę parenetyczną są bohaterami pozytywnymi, ale posiadają także cechy negatywne. Za przykład niech posłuży tutaj silna religijność np. Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego. Sądzę, że wynikała ona nie z głębokiej wiary w Boga, ale była potrzebna dla utrzymania silnej i scentralizowanej monarchii. W rzeczywistości bowiem wykorzystywanie relikwii (św. Wojciecha) miało swój cel. Bolesław Chrobry chciał zapewnić dobro państwu, lecz kosztem posłużenia się osobą Najwyższego. Bohaterem, który według mnie jest najszlachetniejszy i do którego czuję sympatię, jest św. Franciszek. Jestem przekonany, że bardzo kochał Boga i był przyjacielem człowieka. Dlatego też uważam, że św. Franciszek jest postacią najbarwniejszą epoki „spod znaku krzyża i miecza”.
[AS]