Klasycyzm
Prąd kulturalny nawiązujący do dziedzictwa renesansu i tradycji kultury starożytnej i literatury francuskiej XVII wieku, którego pełny rozkwit przypadł na wiek XVII we Francji, czyli na czasy panowania Ludwika XIV. Po raz pierwszy tendencje charakteryzujące go pojawiły się już we Włoszech w XIV wieku oraz w okresie renesansu we Francji w twórczości poetów grupy Plejada.
Termin “klasycyzm” pochodzi od łacińskiego przymiotnika oznaczającego “szkolny, uczniowski”. Pojęcie to stosować poczęto jako określenie wartościujące, dla nazwania najdoskonalszych poetów i artystów oraz w odniesieniu do twórców starożytnych. Klasyczną nazywano także sztukę i literaturę opartą na wzorach antycznych, cechującą się umiarem, harmonią, równowagą, spokojem i przeciwstawną wobec tendencji romantycznych.
Francuski klasycyzm wieku XVII wyrósł z zainteresowania sztuką antyczną i był związany z założeniami filozofii kartezjańskiej. Próby określenia reguł nowego kierunku zaowocowały powstaniem dzieł – zbiorów zasad sztuki poetyckiej, spośród których największą sławę zyskała “Poetyka” N. Boileau. Za najważniejszy cel sztuki uznane zostało dążenie do prawdy, czyli piękna poprzez korzystanie z wzorów antycznych i odtwarzanie natury. Postulat
ten, znany jako arystotelesowskie mimesis (łacińskie imitatio), wyklucza w procesie twórczym rolę natchnienia i działania nieskrępowanej niczym wyobraźni. Ukazana w sztuce rzeczywistość winna cechować się harmonią, symetrią, ładem, umiarem i spokojem właściwym dla procesów intelektualnych.
Sztuce przypisano cele dydaktyczne i utylitarne, miała ona służyć edukacji społeczeństwa, jego wychowaniu i ogólnemu pożytkowi. Autor ponosił wewnętrzną odpowiedzialność za swoje dzieło i nie mógł lekceważyć skutków moralnych własnej twórczości.
Obowiązująca poetyka normatywna przyjmowała zasadę trzech stylów, w których ściśle określono hierarchię gatunków i obowiązujące w nich środki artystyczne:
- wysokiego: bogactwo figur retorycznych, obrazowy, patetyczny język, duży ładunek emocjonalny: oda, epos rycerski, tragedia;
- niskiego: skromność środków obrazowania, prosty język: satyra, bajka, poemat heroikomiczny, komedia;
- średniego: umiarkowane ozdoby: elegia, sielanka, poemat opisowy.
W tragedii powrócono do zasady trzech jedności.
Sentymentalizm
Nazwa tego prądu literackiego wywodzi się od tytułu powieści Laurenca Sterne’a “Podróż sentymentalna”. Filozoficznym podłożem kierunku były sensualizm i empiryzm. W obydwu kierunkach filozoficznych zainteresowania myślicieli kierowały się w stronę psychologii, co wpłynęło na zainteresowanie twórców literatury wnętrzem człowieka i jego przeżyciami osobistymi. Do upowszechnienia się nowego kierunku przyczyniły się poglądy i twórczość J.J. Rousseau. Twórcy literatury sentymentalnej poddawali krytyce ówczesny feudalno-absolutystyczny ustrój, bohaterem utworów czyniąc przedstawicieli mieszczaństwa czy ludu. Przedmiotem zainteresowania pisarzy stało się życie wewnętrzne człowieka, analiza uczuć, ukazywanie prawdziwych więzi międzyludzkich: miłości, przyjaźni, relacji rodzinnych. Dogłębnej analizie psychologicznej towarzyszyło wprowadzanie realiów obyczajowych epoki oraz postulaty prostoty i czułości. Najwybitniejszymi realizacjami sentymentalizmu były między innymi: „Nowa Heloiza”, „Emila” i „Wyznania” J.J. Rousseau.
Rokoko
Termin oznaczający „muszlę” pojawił się początkowo w sztukach plastycznych na określenie tendencji rozwijających się w Europie w latach 1720-1780, a następnie stosowany był w odniesieniu do zjawisk literackich, charakterystycznych zwłaszcza dla twórczości pisarzy francuskich za czasów panowania Ludwika XV. Okres ten odznaczał się porzuceniem dworskiego ceremoniału na rzecz kameralności, swobody życia towarzyskiego, przejawiającego się w atmosferze erotyzmu, słownego flirtu i zmysłowości. Filozoficznymi podstawami tego nurtu był epikureizm.
Twórcy rokoka traktowali literaturę jako grę, zabawę, nadrzędną rolę przypisując kategoriom dobrego smaku, wdzięku i elegancji. Nastrojowość i uczuciowość sentymentalizmu łączyli z motywami pasterskimi, co między innymi doprowadziło do powstania nowej odmiany sielanki, a motywy mitologiczne wykorzystywali w celach dekoracyjnych.
Na twórczość rokokową składały się głównie małe formy poetyckie: anakreontyk i epigramat.
Pierwiastki rokoka można odnaleźć w twórczości pisarzy angielskich, włoskich, niemieckich i polskich.