PROBLEMATYKA
- Powieść drukowana w latach 1887-1888, wydanie osobne w 1888 roku.
- Akcja toczy się na kresach wschodnich podczas wojny polsko-tureckiej za panowania Michała Wiśniowieckiego.
KOMPOZYCJA
Początkowe rozdziały pełnią funkcję ekspozycyjną zarówno w stosunku do całości powieści jak i do jej części pierwszej.
Trzy kręgi fabularne związane z różnymi miejscami pobytu głównych postaci, każdy stanowi odrębną całość o spójnej i zamkniętej kompozycji oraz własnej tematyce:
- Opowieść o miłości – 20 pierwszych rozdziałów, (dworek Ketlinga na Mokotowie) – środowisko średniozamożnej szlachty. Wydarzenia koncentrują się wokół perypetii miłosnych: Basi, Krzysi, Ketlinga, Wołodyjowskiego. W prowadzeniu intrygi niemałą rolę odgrywa Zagłoba.
- Opowieść o wojenno-awanturniczych przygodach (Dzikie Pola, stanica w Chreptowie). Na tle życia i wojennych uwikłań mieszkańców szczególnie wyraźnie rysuje się wątek tajemniczego Tatara – Azji. Jest on siłą sprawczą i przyczyną ciągu wydarzeń mających sensacyjno-przygodowy przebieg.
- Opowieść o oblężeniu i obronie Kamieńca. Obszernie wskazane tło wydarzeń oraz stosunki panujące w twierdzy, do której bohaterowie przenoszą się z woli Sobieskiego. Los bohaterów z części pierwszej splatają się ponownie, a wspólna śmierć Ketlinga i Wołodyjowskiego stanowi jakby klamrę spinająca wątki.
Powieść kończy epilog. Narrator naświetla wydarzenia, które nastąpiły w rok po upadku Kamieńca (zwycięstwo Sobieskiego pod Chocimiem).
WĄTEK ROMANSOWY A TŁO HISTORYCZNE POWIEŚCI
Wątek romansowy stanowi podstawę powieści, jest więc znacznie obszerniejszy niż w poprzednich częściach Trylogii. Tłem dla niego są wydarzenia historyczne:
- okres bezkrólewia po nagłej abdykacji Jana Kazimierza.
- Elekcja, w wyniku której na tronie zasiada (1669) Michał Korybut Wiśniowiecki.
- Atak Tatarów i Turków (1672 r.), upadek Kamieńca.
- Opis zwycięstwa pod Chocimiem i wzmianka o zwycięstwie pod Wiedniem (1683 r.) osłabiają wrażenie klęski kamieńskiej.