„Pieśń o Rolandzie” to jeden z najstarszych i najpopularniejszych utworów średniowiecznych należących do wielkiej rodziny eposu łączącego trzy główne elementy: narodowy, bohaterski i legendarny w połączeniu z czynnikiem mitycznym lub religijnym.
Powstał najprawdopodobniej w XII wieku.
Jest to najstarszy i najsłynniejszy francuski epos bohaterski.
Czas i miejsce akcji to wyprawa króla Franków, Karola Wielkiego, która odbyła się w 778 roku. Król chciał opanować Hiszpanię, zajętą przez Saracenów (niewiernych). Tylna straż wojsk Karola Wielkiego została napadnięta w wąwozie Roncevaux.
Nastrój eposu jest uroczysty, podniosły, patetyczny.
Pieśń o Rolandzie” sławna i popularna była do XVI wieku, a potem poszła w zapomnienie. Odkrył ją w 1837 roku francuski uczony Francisque Michel. Dzisiejsza wersja utworu oparta jest na, uznawanym za najlepszy, rękopisie z Oxfordu.
Poemat liczy 3998 wierszy dziesięciozgłoskowych ułożonych w 291 lais. Ma jasną i konsekwentną kompozycję. Na pierwszy rzut oka fabuła przedstawiona jest w postaci następujących po sobie obrazów, tworzących odrębne całości. Obrazy te nie przenikają się ani nie nakładają na siebie. Ale to tylko zewnętrzna struktura, W istocie bowiem – wyróżniamy pięcioczęściową kompozycję:
- ekspozycję stanowią autentyczne obrazy narady królewskiej Marsyla i Karola Wielkiego,
- w części pierwszej zawiązuje się tragiczna w skutkach intryga, a jej sprawcami sa zaślepieni nienawiścią Ganelon i Roland, nie bez udziału samego Karola,
- w części drugiej przedstawiona zostaje klęska tylnej straży i śmierć Rolanda, klęska Rolanda na ziemi staje się jego apoteozą w niebie,
- w trzeciej części zawarty jest obraz powrotu cesarza na pole bitwy i rozgromienie wojsk Marsyla i Baliganta,
- czwarta część to zdobycie Saragossy, ukaranie Marsyla i kara na Ganelona,
- Piąta część to zapowiedź nowych walk z poganami.
Wykorzystane środki stylistyczne: hiperbolizacja (wyolbrzymienie, przesada w opisie, powtórzenia (pojedyncze wyrazy, nieraz całe zdania), rozliczne epitety i wyliczenia (cech rycerzy).
Idea przewodnia utworu to kilka wielkich tematów, istotne to:
- temat uczuciowy, na który składają się przyjaźń Rolanda i Oliwiera, śmierć Ody, narzeczonej Rolanda,
- wątek ideologiczny, związany z ojczyzną, władcą i walką zbrojną z islamem.
- sylwetka rycerza, specyficzny system wartości i wzorzec osobowy, tworzący ideał rycerza.
Plan wydarzeń (frag.)
- Przygotowania przez Rolanda obrony wąwozu Rancevaux.
- Przeczucia Karola.
- Prośby Oliwiera do Boga o wsparcie.
- Zakaz wezwania pomocy wydany przez Rolanda.
- Zacięta walka.
- Śmierć rycerzy francuskich.
- Przeczucie Rolanda związane z nadchodzącą śmiercią.
- Odprawienie rytuału „umierania”.
- Odejście duszy Rolanda do nieba w towarzystwie aniołów.
Narrator wie wszystko o ludziach i wypadkach, zna myśli i zamiary bohaterów, niekiedy uprzedza zdarzenia, by poinformować o nich słuchacza bądź czytelnika, nie jest obiektywny (jego współczucie jest po stronie Francuzów), angażuje się uczuciowo w opowiadane zdarzenia, jego narracja zbliża się nieraz do mowy potocznej, jest to najwyraźniej język mówiony (autor najczęściej stosuje mowę niezależną, a w opowiadaniu zdania pojedyncze, krótkie, często nierozwinięte).
Narrator opowiada o zdarzeniach z przeszłości w czasie teraźniejszym (konwencja praesens historiocium), jest to najczęściej narracja zewnętrzna – narrator nie jest uczestnikiem zdarzeń, ale postępuje wszędzie za bohaterami, przekazuje zdarzenia i dialogi między postaciami. Niekiedy – oczywiście – jest też narracja wewnętrzna, jakby narrator rozmawiał z czytelnikiem, do niego bowiem kieruje różne komentarze.