- Jest to Pieśń V, znana też jako “Wieczna sromota i nienagrodzona…”,
- Powstała około 1575 roku,
- Przedstawia skutki najazdu tatarskiego, kiedy doszło do ogromnego spustoszenia ziem polskich,
- Według zapisków w kronice Marcina Bielskiego do tatarskiej niewoli trafiło ponad 50 tysięcy jeńców,
- Do wydarzeń tych doszło po ucieczce Henryka Walezego do Francji, w okresie bezkrólewia.
- Pieśń jest utworem głęboko patriotycznym,
- Realizuje konwencję poezji tyrtejskiej,
- Poeta wyraził w utworze swą ogromną miłość do kraju i zaniepokojenie zaistniałą sytuacją,
- Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu szlachty, obywateli,
- Podmiot liryczny czuje się częścią obywatelskiej zbiorowości, choć poddaje ją krytyce,
- Tylko w poincie dystansuje się wobec swoich współbratymców.
- Utwór składa się z dwóch części,
- Poeta, w klasyczny sposób najpierw przedstawia obrazy, później przechodzi do refleksji,
- Trzy pierwsze zwrotki są relacją prowadzoną w 3 osobie liczby pojedynczej,
- W kolejnych zwrotkach mamy formy liczby mnogiej, np. “zbojce nas wojują”; “wsiadamy”; “dajmy”, pojawia się więc czyli podmiot zbiorowy,
- Ostatnia zwrotka to występowanie “ja” lirycznego, np. “cieszy mnie rym”,
- Wiersz wyraźnie wskazuje adresata, np. bezpośrednio – „Polaku”, “Lachu”, “dajmy”, “gotujmy” – podmiot mówi do “my” lirycznego, „zetrzyj”, “czuj”, “ustępuj” – podmiot mówi do “ty” lirycznego,
- Utwór zaliczany jest do liryki apelu.
- Wiersz zbudowany jest zgodnie z zasadami retoryki antycznej, wygląda, jak mowa (przemówienie),
- ma swoją tezę, która brzmi “wieczna sromota i nienagrodzona szkoda”,
- Strofy 2-4 wskazują argumenty do wezwania patriotycznego i są opisem sytuacji,
- W strofach 5-10 – poeta zmienił formy gramatyczne czasownika (3 os. l.mn. trybu rozkazującego) i rzeczownika (wołacz), skierowane ku obojętnej na dobro publiczne szlachcie,
- Mamy tu patos, ironię i szyderstwo, podmiot przemawia tu do narodu i w jego imieniu,
- Ostatnia strofa to morał, gdzie podmiot pozwala sobie na dystans wobec narodu i mówi wyłącznie we własnym imieniu, co wzmacnia siłę perswazji.
- Zastosowane środki artystyczne oddziałują na emocje,
- zamiarem poety było pokazanie ogromu zniszczeń, bezbronności ludzi i bezwzględności najeźdźcy,
- Poeta zastosował wyrażenia nacechowane emocjonalnie,
- Część słownictwa przynależy środowisku myśliwych,
- Występują epitety i metafory wartościujące i wyrażające emocje, np. obraz zniszczeń (“ziemia spustoszona”; “łup żałosny”, “pasterz owiec”; “piękne łanie”; “ostrożne psy”), obraz najeźdźcy (“pohaniec sprosny”; “Torczyn niewierny”; “psy bisurmańskie”; “drapią wilcy”; “jedzą nas”),
- Środki składniowe i wersyfikacyjne pozwalają dobitnie wyrażeniu gorzkie słowa i łatwiej dotrzeć do innych, podkreślając oburzenie, żal i wstyd, np. wykrzykniki (“cny Lachu”), nacechowane ironią pytania retoryczne (“Wsiadamy? Czy nas półmiski trzymają?”),
powtórzenia (“Zbójce (niestety) zbójce”), - przerzutnie (1, 5 i 7 strofa) łamiące normalny tok wypowiedzi, wprowadzające niepokój.
Podsumowując należy przypomnieć, że Kochanowski wzywa szlachtę do krwawej zemsty na najeźdźcach, mówi by przestała biesiadować i zadbała o obronę granic (mowa o skuciu srebrnych talerzy, na których jada się w bogatych domach, na talary i przeznaczenie ich na żołd dla żołnierzy), zna jednak doskonale charakter rodaków i nie ma złudzeń, co do skutku swych napomnień:
„Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że przed szkodą i po szkodzie głupi”