- Jedną z satyr I. Krasickiego zaczynają ironiczne i gorzkie słowa: „Świat poprawiać – zuchwałe rzemiosło…”>
- Mimo to pisarze polskiego oświecenia wierzyli w swoją reformatorską misję.
- Epoka oświecenia zaowocowała powstaniem licznych społecznych analiz, dotyczących sytuacji kraju i jego uzdrowienia.
- Niezwykłym przeżyciem dla intelektualnej elity, jak i wielu sarmatów był I rozbiór Polski (1772).
- Stało się jasne, że tylko gruntowna reforma może zmienić zaistniałą sytuację.
- W publicystyce zaczęły dominować tematy społeczne, pisano np. o położeniu mieszczan i chłopów.
- W 188 roku rozpoczął w Warszawie obrady sejm, zwany Wielkim.
- Sytuacja polityczna była wówczas wyjątkowo sprzyjająca.
- Rosja była zaangażowana w wojnę z Turcją i Szwecją, ponadto zwaśniona z Prusami.
- Obóz magnacki, utrudniający reformy został rozbity na 2 stronnictwa:
- hetmańskie, broniące dawnych szlacheckich przywilejów i wolności (Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki),
- patriotyczne, republikańskie (Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, Stanisław Małachowski)
- Sojusz Stanisława Augusta z republikanami i średnią szlachta oraz mieszczaństwem doprowadził do uchwalenia Konstytucji 3 maja.
- Ważną rolę w procesie jednoczenia obozu patriotycznego odegrała literatura polityczna.
- Do jej najwybitniejszych przedstawicieli należeli:
- Stanisław Staszic (1755-1826),
- Hugo Kołłątaj (1750-1812).