- Upadek powstania styczniowego (1863) zmienił sytuację w kraju.
- Przyniósł przede wszystkim ogromne straty, zarówno w ludziach, jak i materialne.
- Zaborcy wprowadzili kolejne obostrzenia i represje, wysiedlona kilka tysięcy Polaków, skonfliktowano majątki uczestnikom powstania, zaostrzono cenzurę.
- Zastanawiano się wówczas jak działać na rzecz ojczyzny w czasie niewoli.
- Dyskutowano o patriotyzmie i sposobach walki z zaborcami.
- Pozytywizm propagował hasła pracy organicznej i pracy u podstaw jako sposób działania dla Polski.
- Odpowiedzią na te dylematy była powieść „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.
- W powieści znaleźć można trzy postawy wobec ojczyzny.
- Pierwsza z nich to walka zbrojna, druga z postaw to praca dla gospodarki, trzecią postawę prezentowały grupy uważające, że nie nie ma nadziei na niepodległość kraju i wszelka walka to kolejne straty i przegrana.