Najważniejsze z osiągnięć polskiego pozytywizmu w dziedzinie kultury to:
- zwiększenie liczby tematów literackich, poruszanych w ówczesnych utworach, sięgnięto wówczas po tematy wynikające z obserwacji codziennego życia wsi, przedmieść miast, ubogich dzielnic i ludzi,
- stopniowe umasowienie literatury, zwiększenie liczby czytelników, drukowanie powieści w odcinkach (w prasie),
- przełamanie obyczajowego tabu poprzez podejmowanie tematów „trudnych”, takich jak choroba, kalectwo, śmierć, miłość erotyczna (nie tylko do ojczyzny),
- rozwój prasy, pojawiło się wiele nowych wydawnictw, które opisywały życie społeczne, polityczne i artystyczne, na ich łamach prowadzono dyskusje ideowe, wiele z nich uważano za animatorów życia literackiego i kulturalnego (np. „Niwa”, „Przegląd Tygodniowy”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Wędrowiec”, „Czas”, „Kłosy”, „Przegląd Polski”, „Nowiny”, „Prawda”),
- rozwój (początki) nowoczesnej nauki polskiej, wykłady na polskich uniwersytetach w Warszawie, Krakowie, Lwowie, Wilnie, a także w Petersburgu, Rydze, Kijowie i uniwersytecie Tartu w Estonii, początek sporu historycznego szkoły warszawskiej i krakowskie, którego podstawą były odmienne poglądy na upadek I Rzeczypospolitej,
- pragmatyzm i praktycyzm, alternatywa dla romantycznego myślenia jedynie idealistycznego.