Program polskich pozytywistów (szkic do późniejszego rozwinięcia).
Program polskich pozytywistów jest nowym sposobem myślenia, nową ideologią uznającą inne wartości w świecie rodzącego się kapitalizmu. Polscy pozytywiści przekonani o bezużyteczności romantycznej walki, załamani po klęsce powstania styczniowego szukają nowych rozwiązań. Propagują nowe cele i idee, wśród których znajduje się praca organiczna = organicyzm, praca u podstaw, emancypacja kobiet, scjentyzm czy równouprawnienie mniejszości narodowych. Twórcy pozytywizmu apelują w swoich utworach o realizację tych haseł. Praca organiczna polega na tym, iż każda warstwa społeczeństwa powinna współpracować z innymi, być użyteczna itp. Bowiem, gdy zachoruje choćby jedna z warstw, to choruje cały organizm. Dlatego też trzeba nawzajem się wspierać, dbać o wspólne dobro społeczne. Z kolei praca u podstaw propagowała pracę i uświadamianie społeczeństwa, biedoty, naukę itp. Scjentyzm – kult nauki – miał poprawić dzięki wynalazkom życie ludzi. Głoszono także hasło emancypacji kobiet, które po utracie męża, lub te niezamężne, nie radziły sobie w tej rzeczywistości. Tymczasem praca u podstaw miała na celu kształcenie warstw niższych, reformę rolnictwa i poprawę stosunków społecznych (np. Witold z „Nad Niemnem”). Nawoływano także do poszanowania mniejszości narodowych, np. „Mendel Gdański” Marii Konopnickiej. Wszystkie te hasła pozytywistyczne znajdują odzwierciedlenie w literaturze tamtego okresu, np. nowele Konopnickiej – „Mendel Gdański”; „Miłosierdzie gminy”; Bolesław Prus – „Omyłka”, „Powracająca fala”; Henryk Sienkiewicz – „Szkice węglem”, „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”, w prozie np.: „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.
[AS]