Jeśli w renesansie pisano o wsi, to zawsze pojawiał się tam motyw niespełnionej Arkadii, którą osiągnąwszy, zyskuje się upragniony spokój i pogodę. Tą Arkadią jest wieś, gdyż według renesansowych twórców, to jedyne nie skażone złem, pokusą i występkiem miejsce na świecie.
„Rozmowa między trzema osobami panem, wójtem a plebanem” M. Reja zdaje się nieco burzyć ten schemat, gdyż ujawnia istniejący na wsi wewnętrzny konflikt pomiędzy Starostą, Plebanem wykorzystującym chłopów a biednymi kmiotkami, narażanymi na bezlitosną eksploatacje i wyzysk. Toteż przemyślny chłopek stwierdza:
„Ksiądz pana wini, pan księdza
A nam biednym zewsząd nędza”.
To podkreśla wzajemną niechęć do siebie, feudałów duchownych i świeckich, którzy nie szczędzą sobie złośliwości typu:
„Kury wrzeszczą, świnie kwiczą,
na ołtarzu jajca liczą”.
Zupełnie odbiega od tego schematu „Pieśń świętojańska o Sobótce” J. Kochanowskiego, gdzie autor widzi wieś ubraną w strój pasterski, pełną gwaru, radości, roztańczoną i rozśpiewaną w letniej zabawie mającej rodowód w tradycji pogańskiej. Idealistyczny obraz wsi potwierdzają słowa:
„Wsi spokojna, wsi wesoła
który głos twej chwale zdoła”
To piękna choć na pewno wyidealizowana i przesadna charakterystyka.
M. Reja zdaje się popierać Sz. Szymonowic w słynnej antysielance „Żeńcy”. Tu pośród łanów zbóż wre praca. Kochanowski napisałby zapewne, że uszlachetniająca, przynosząca radość i zdrowie z powodu obcowania z naturą, ale uszlachcony mieszczanin pisze zgoła inaczej: piękna natura to tylko iluzoryczne tło dla bezlitosnej eksploatacji chłopa przez pana.
[PG]