W średniowieczu wykształciły się wzorce osobowe tzw. postaci z literatury parenetycznej, doskonali, godni naśladowania. Był to wzór (ideał) rycerza, władcy i świętego (ascety). Pierwszym z nich jest rycerz, np. Roland z „Pieśni o Rolandzie”. Mężny, odważny, honorowy, pobożny, wierny władcy, ojczyźnie i Bogu, za najwyższą wartość stawia sobie kodeks rycerski. Nie wzywa pomocy wojskowej, chce sam obronić swojego honoru. Kiedy zaczyna przegrywać, trąbi w róg, ale pomoc przychodzi za późno. Roland umiera zwrócony w kierunku Hiszpanii, myśląc jednak o swojej ukochanej ojczyźnie – Francji. Roland to doskonały przykład średniowiecznego rycerza, podobnie zresztą jak Zawisza Czarny, który honor traktował nadrzędnie, chciał polegać wyłącznie na swoich siłach. Przeliczył się. Czy jest postacią negatywną? Trudno ocenić bowiem realia współczesne i starożytne są całkowicie odmienne. Z kolei idealny władca to np. Bolesław Krzywousty, Chrobry czy Karol Wielki. Władca jest mądry, pobożny, waleczny, posiada autorytet. Portret takiego właśnie władcy widzimy w „Pieśni o Rolandzie” – Karol Wielki przyszedł na pomoc, aby pomścić swoich żołnierzy, ale niestety za późno. Bolesław Krzywousty, opisywany przez Galla Anonima w kronikach, także jest władcą idealnym, dbającym o państwo, obywateli, dobro społeczne, waleczny, inteligentny, pobożny, wierny ojczyźnie, Bogu i swoim poddanym. Tymczasem trzeci wzór parenetyczny epoki średniowiecza, mający pouczyć, ukazać postawę godną naśladowania, jest wzór (ideał) świętego ascety, np. św. Aleksy z „Legendy o św. Aleksym”. Pobożny, wierny Bogu, męczennik, umartwiający ciało, odrzuca bogactwo ojca, opuszcza żonę, przyjmuje ubóstwo. Podczas całego jego życia dokonuje się mnóstwo cudów (kiedy był dzieckiem, młodzieńcem, czy nawet po śmierci). Godnym naśladowania jest również św. Franciszek z Asyżu, propagujący szczęśliwe, błogie życie w ubóstwie, w zgodzie z naturą, umiłowaniem bliźniego i całego świata. Wzorce paranetyczne epoki średniowiecza są ideałami, postawami godnymi szacunku, naśladowania. Czy są wciąż aktualne? Wydaje mi się, że nie.
[AS]