Płeć jest jedną z najważniejszych, najbardziej zauważalnych kategorii różnicujących świat społeczny.(Wasilenko J.,1985)
Określenie płeć wszystkim nam kojarzy się w kontekście biologicznej męskości lub żeńskości jednostki. (Vasta R.,,Haith M.,Miller S.,1995)
Płeć biologiczna oznacza „zespół cech odróżniających w obrębie gatunku organizmy żeńskie (osobniki żeńskie, płeć żeńska) wytwarzające komórki jajowe, od organizmów męskich(osobniki męskie, płeć męska) wytwarzających plemniki”(Imieliński K.,1985)
Dopełnieniem płci biologicznej jest płeć psychiczna. Wiąże się ona z innymi zachowaniami, postawami, które zazwyczaj charakteryzują osoby o innej płci biologicznej. Jest obszarem wyuczonym. (Zimbardo P.G.,1999)
Mandal E. wskazuje, iż w psychologii płeć rozpatrywana jest w trzech aspektach :1. Płeć jako zmienna indywidualna (osobowa)- ma znaczenie jako jeden z czynników wpływających na odmienność w zachowaniu ludzi.
- Płeć jako kategoria społeczna- rozumiana jako rodzaj informacji o jednostce, dzięki której ludzie kształtują sądy i podejmują działania.
- Płeć jako konstrukt społeczny- stanowiąca w większym stopniu cechę sytuacji a nie właściwość osoby. Powstaje w trakcie interakcji międzyludzkiej.(Mandal E.,
W latach siedemdziesiątych Sandra Lipszyc Bem dokonała zróżnicowania płci na osobowościowe wymiary. Przeprowadziła badania empiryczne, które potwierdziły postawione przez nią tezy. Do badań posłużył stworzony przez nią Inwentarz Ról Płciowych (Bem Sex Inwentory). Pierwsza z tez mówiła o istnieniu jednostek androgynicznych tj. takich, które jednocześnie mają cechy męskie i kobiece. Druga zaś informowała o tym, iż jednostki określone seksualnie, czyli takie, które posiadają koncepcję własnej osoby stworzoną w oparciu o społeczne definicje kobiecości i męskości, powinny charakteryzować się zwiększoną gotowością do ulegania zachowaniom zgodnym, a unikania zachowań niezgodnych z tymi definicjami.(Kuczyńska A.,1999)
Badania przeprowadzone przez Bem miały także istotne znaczenie w przyjęciu podziału jednostek na cztery typy osób. Każdy typ opisuje różny układ cech psychicznych związanych z płcią. Te typy to:
- osoby określone seksualnie – obarczone cechami psychicznymi, które odpowiadają ich płci biologicznej ( kobiece kobiety, męscy mężczyźni);
- osoby androgyniczne – bez względu na posiadaną płeć biologiczną, o jednakowo silnym stopniu charakteryzują się cechami kobiecymi i męskimi;
- osoby nieokreślone seksualnie – to te, które niezależnie od własnej płci biologicznej, mają w niewielkim stopniu rozwinięte cechy męskie i kobiece;
- osoby krzyżowo seksualnie określone – które posiadają w znacznym stopniu cechy psychiczne, przypisywane płci przeciwnej niż ich własna (kobiecy mężczyźni, męskie kobiety). (Kuczyńska A., 1992)
Bem była zdania, iż męskość i kobiecość to dwa odmienne obszary, które skrzyżowane rodzą cztery typy płci psychologicznej:
-
- Typ męski; osoba ma przeważającą ilość cech męskich, nie posiadając w ogóle lub w niewielkim stopniu cechy kobiece.
- Typ kobiecy; przeciwstawny do typu męskiego.
- Typ androgyniczny; osoba posiada podobną i zarazem znaczącą ilość cech męskich i żeńskich.
- Typ niezróżnicowany; osoba w jednakowo małym stopniu zaopatrzona jest w cechy kobiece oraz męskie. (Wasilenko J.,1989)
Osoby mające cechy psychiczne typowe dla własnej płci posiadają repertuar zachowań zgodny ze stereotypami związanymi z płcią. Opisuje je ograniczona możliwość wyboru reakcji i zachowań, efektywnych w danej sytuacji, co jest spowodowane oporem lub niezdolnością podjęcia zachowań typowych dla płci przeciwnej.(Miluska , 1996)
Zgodnie z kulturowymi wyznacznikami kobiety uważane za kobiece wiążą swoją sferę życia z domem oraz nastawione są na relacje interpersonalne, macierzyństwo i rodzinę. Do sztandarowych cech psychicznych kobiety kobiecej zalicza się takie, które służą jej w wypełnianiu funkcji ekspresyjnych. Te cechy to: zależność, życzliwość, uległość, delikatność, chęć do poświęceń, współodczuwanie, troska o innych, uczuciowość, intuicyjność, pasywność, wrażliwość, opiekuńczość.(Brannon L.,2002)
Natomiast osoby nieokreślone seksualnie (typ niezróżnicowany) mogą wykazywać deficyty behawioralne w kontaktach społecznych i mieć trudności z osobistym przystosowaniem.(Jasicki ,1990) Posiadają najniższą samoocenę i małą otwartość społeczną.(Miluska ,1999)
Więcej uwagi pragnę poświęcić zjawisku ANDROGYNII, oraz osobom uważanym za typ androgyniczny.
Otóż pojęcie androgynii wprowadziła w 1974 roku Sandra Lipszyc Bem. Wskazała za androgyniczne te osoby, które jednocześnie posiadają cechy utożsamiane z kobiecością oraz z męskością.(Brannon L.,2002)
Jednak hasło androgynia (z greckiego andro-mężczyzna, gyne-kobieta) wywodzi się ze starożytnego mitu o powstaniu płci. W „Uczcie” Platona jej etiologię prezentuje Arystofanes. Ze starego mitu do dziś zachowało się przekonanie, że połączenie pierwiastka męskiego i kobiecego stanowi o sile i doskonałości jednostki.(Mizielińska J.,1996)
Koncepcja osobowości androgynicznej (obupłciowej) prezentuje tezę, iż cechy uważane za męskie oraz kobiece nie są krańcami tego samego kontinuum lecz stanowią dwa różne wymiary. Niektórzy są zdania iż gwarantem zdrowia psychicznego jest posiadanie zarówno cech męskich i żeńskich. (Vasta R.,Haith M.,Miller S.,1995)
Andrygonia współcześnie rozumiana jest jako zdolność znalezienia równowagi między cechami i wartościami nazywanymi jako męskie i żeńskie, umiejętność ich godzenia i łączenia w zachowaniu osoby, oraz możliwość korzystania z którejś z nich biorąc pod uwagę konkretną sytuację. Termin ten odnosi się więc do połączenia w psychice osoby wariantów zachowań, wartości, cech osobowości, które kulturowo utożsamiane są tylko z mężczyzną lub wyłącznie z kobietą.(Mizielińska J.,1996)
Toteż człowiek androgyniczny to taki, który jest jednocześnie uległy, jak i stanowczy, niezależny, jak i opiekuńczy, agresywny i łagodny, w zależności od przydatności owych odmiennych zachowań w konkretnej sytuacji. Wyposażony jest w większy poziom adaptacji, elastyczności i dojrzałości zachowań. (Mizielińska J.,1996)
Osoba androgyniczna ponadto posiada wewnętrzne poczucie umiejscowienia kontroli, wysoce zaawansowaną rozwojowo tożsamość osobistą i niski poziom lęku. Reagując na sytuacje bierze pod uwagę wyłącznie jej wymagania, a nie oczekiwania społeczne na temat właściwych dla jej płci zachowań.(Miluska ,1999)
Kobietę androgyniczną charakteryzuje wysoka motywacja osiągnięć. W większym stopniu preferuje hybrydalne zachowania niż intensywnie męskie i kobiece cechy. Bardziej wartościowe dla kobiety androgynicznej okazuje się ujawnianie męskich zachowań niż przyswajanie cech typowo męskich.(Miluska ,1999)
W grupie osób w wieku adolescencji stwierdzono, iż wskaźnik wysokiej samooceny jednostek androgynicznych dotyczy przede wszystkim kobiet. Nie przypadkowo toteż uważa się, iż androginia jest o wiele bardziej korzystniejsza właśnie dla płci żeńskiej.(Miluska ,1999)
Często androgynię nazywa się wątpliwym wariantem adaptacji psychologicznej, ponieważ daje do zrozumienia, że jednostka całkowicie może stać się samowystarczalna i w tej samej chwili absolutnie kobieca i męska.(Turner J.,Helms D.,1999)
Zdaniem Mizielińskiej J. androginia budzi wątpliwości, możliwe, że ze względu na istniejącą tradycyjną wizję świata i niedopuszczanie przez człowieka nawet w wyobraźni innego porządku na świecie.(Mizielińska J.,1996)
Moim zdaniem androginia prowadzi do akceptacji siebie w całości, akceptacji wszystkich swoich kobiecych i męskich cech oraz daje możliwość bycia naprawdę sobą. „Człowiek powinien zmienić zastany świat w królestwo wolności. To najwyższe zwycięstwo będzie niemożliwe, o ile między innymi – mężczyźni i kobiety nie przejdą do porządku nad swym naturalnym zróżnicowaniem i nie utwierdzą jednoznacznie i zdecydowanie swego braterstwa.”(Beauvoir S.,1972)
[RP]