„Rozmowy z katem” to oryginalne i unikatowe studium tyranii i totalitarnej świadomości, gdzie Moczarski stara się znaleźć odpowiedzi na pytanie o motywację postępowania funkcjonariusza machiny hitlerowskiej, o źródła pogardy wobec słabszych i uwielbienia przemocy i siły.
Kazimierz Moczarski (1907-1975) to z wykształcenia prawnik, w czasie okupacji walczył w Armii Krajowej. W roku 1945 aresztowany, przez 9 miesięcy, od 2 marca 1949 roku do 11 listopada osadzony w jednej celi więzienia Mokotowskiego z generałem niemieckim odpowiedzialnym za likwidację getta warszawskiego – Jürgenem Stroopem oraz oficerem niemieckim Gustawem Schielke.
W listopadzie 1952 roku w wyniku tajnego procesu skazano go na karę śmierci, by wkrótce zmienić ją na dożywocie. W 1956 roku został wypuszczony na wolność.
“Rozmowy z katem” ukazały się w formie książkowej już po śmierci autora, w 1977 roku. Utwór ma charakter powieści reportażowo-dokumentalnej. W zasadzie jest to pamiętnik, który jednak relacjonuje przeżycia nie autora, lecz jego rozmówcy. Stąd narracja ma tu charakter niejednorodny:
- elementy pamiętnika,
- dialog sytuacyjny,
- zamierzony wywiad z rozmówcą.
Autora nie tyle interesowała historia życia zbrodniarza, ile motywy, którymi kierował się, podejmując zbrodnicze decyzje oraz pobudki i okoliczności, które uczyniły z niego rycerza armii niemieckiej.
Moczarski postrzega hitlerowski system wartości jako wynik tradycji niemieckiego drobnomieszczaństwa, hołdującego nacjonalistycznym i populistycznym hasłom. Stroop stwierdza:
„Kto chciał być wtedy prawdziwym człowiekiem, to znaczy silnym, musiał działać jak ja”.
Powołuje się także na słowa Nietzschego:
„Niech będzie błogosławione to, co czyni człowieka twardym”.
Wiedzę o Stroopie zdobył Moczarski z informacji nabytych przed uwięzieniem, długich rozmów w celi oraz dokumentów, do których sięgnął po wojnie. Biografia zbrodniarza wydaje się być typowa: był przeciętnym drobnomieszczaninem o ledwie podstawowym wykształceniu, pozbawionym potrzeb intelektualnych. Dlatego też był bardzo podatny na wpływy organizacji partyjno-policyjnej, której zasady sobie przyswoił. Organizacja ta bez trudu formuje go w duchu idei faszystowskich. W ten sposób wierność ideologii stała się jego świętym obowiązkiem i najwyższą wartością.
Sąd Wojewódzki skazał Stroopa na karę śmierci. Powieszono go 6.03.1952 roku.
„Rozmowy z katem|” doczekały się scenicznej adaptacji (w reżyserii A. Wajdy), w Teatrze Powszechnym w Warszawie, przetłumaczono je także na wiele języków (m.in. Niemcy, Izrael, Francja, Serbia, USA).