Początków polskiego renesansu należy szukać w drugiej połowie XV w. Do prekursorów nowych tendencji literackich i prądów umysłowych zalicza się zazwyczaj Jana z Ludziska – astronoma i lekarza, Jana Ostroroga – znakomitego mówcę, prawnika, dyplomatę i pisarza politycznego, którego dzieło traktujące o ograniczeniu roli i znaczenia Kościoła w państwie stało się niezwykle ważne dla działaczy reformacyjnych i ideologów szlacheckich, Grzegorza z Sanoka – arcybiskupa lwowskiego oraz przebywającego na jego dworze włoskiego humanistę Filipa Kallimacha. To właśnie Kallimach skupił wokół siebie najwybitniejszych twórców wczesnego renesansu, w tym Biernata z Lublina. Przemiany, które nastąpiły w literaturze renesansu, spowodowały zmianę sytuacji pisarzy w ówczesnym społeczeństwie. Nastąpiło niezwykłe podniesienie godności pisarza, m. in. dzięki znacznemu poszerzeniu się kręgu odbiorców literatury. Fakt ten pozwolił pisarzom na uniezależnienie się od krępującego mecenatu, a także na urzeczywistnienie pragnienia sławy, które – także jako nowość – pojawiło się w renesansie. W epoce rozkwitu polskiego renesansu stały się sławne takie nazwiska, jak Jan Kochanowski czy Mikołaj Rej. W literaturze pojawiły się nowe kierunki. Bohaterami pieśni często czyniono osoby współczesne danemu autorowi, ponieważ utwór poetycki miał zapewnić im sławę po wsze czasy. W ten sposób rozwinęła się literatura panegiryczna. Twórcy renesansu mieli także świadomość społecznego i wychowawczego oddziaływania literatury, przez to często podejmowali tematykę obywatelską, głosząc konieczność naprawy państwa, np. w utworze Modrzewskiego „O poprawie Rzeczypospolitej” czy w „Odprawie posłów greckich” Kochanowskiego. Jako że epoka ta głosiła umiłowanie harmonii życia na łonie natury, sprzyjała tym samym wytworzeniu się nurtu ziemiańskiego, widocznego wyraźnie w późniejszej twórczości Jana Kochanowskiego czy Mikołaja Reja. Często też łączono osiągnięcia literatury i filozofii starożytnej z elementami religii chrześcijańskiej w duchu tzw. irenizmu. Bogato rozwinęła się również twórczość dworska, opisująca najczęściej w lekkich formach poetyckich życie na dworach możnowładców. Tematykę taką podejmował między innymi Kochanowski w słynnych „Fraszkach”. Na okres renesansu przypada również największy rozwój polskiej publicystyki, czego przykładami są dzieła Andrzeja Frycza-Modrzewskiego („O poprawie Rzeczypospolitej”) oraz „Kazania sejmowe” Piotra Skargi.
[SR]