Sokrates
(469-399 p.n.e.)
Grecki filozof starożytny, uważany za ojca filozofii europejskiej. Sokrates urodził się w Atenach w rodzinie rzeźbiarza kamieniarza i akuszerki. Początkowo uprawiał zawód ojca i wiódł proste życie u boku gderliwej żony Ksantypy.
Mimo przyznawanej mu pozycji w dziejach myśli filozoficznej, Sokrates jest w pewnej mierze postacią tajemniczą, gdyż nie pozostawił żadnych pism.Znany jest nam bądź z dzieł swoich przeciwników (Chmury Arystofanesa), którzy przedstawiają go jako pociesznego włóczęgę lub niebezpiecznego sofistę, bądź z dzieł entuzjastycznie nastawionych uczniów (Ksenofont, Platon), którzy przekazali tradycji wizerunek Sokratesa jako wyjątkowego animatora dyskusji filozoficznych. Swą filozofię rozwijał w dialogu, zadawał pytania, które rozmówców wprawiały w zakłopotanie i zmuszały do rozmyślań i refleksji. W zamyśle filozofa miały ułatwiać odkrywanie prawdy.
Pytia, wieszczka delficka, oznajmiła jednemu z jego przyjaciół, że Sokrates jest najmądrzejszy z ludzi. Sokrates, nie dowierzając tym słowom i chcąc rozświetlić ich sens, zaczął wieść życie polegające na prowadzeniu rozmów z Ateńczykami, wypytywaniu ich o sprawy etycznie dla nich istotne, by odkryć, w czym miałaby tkwić jego wyższość.
Istotnym motywem dyskusji prowadzonych przez Sokratesa, a także najważniejszym pojęciem jego filozofii była cnota, która stanowiła wartość najwyższą, prawdziwe dobro, mieszcząc w sobie inne wartości, m. in. męstwo, sprawiedliwość, odwagę, opanowanie. Cnocie przypisywał Sokrates znaczenie ponadludzkie, które nie może być stanowione przez człowieka. Dla dóbr moralnych należy poświęcić, według filozofa, wszystkie inne wartości.
Według Sokratesa, wyjątkowość istoty ludzkiej polega na posiadaniu myślącej duszy, która rządzi ciałem i ma w sobie coś boskiego. A jeśli człowiek rzeczywiście posiada duszę pochodzenia boskiego (Sokrates wbrew ustalonym wierzeniom utrzymywał, że bogowie nie doznają ludzkich namiętności), to zrozumiała jest konieczność lepszego jej poznania i maksyma „poznaj samego siebie”, wyryta na frontonie świątyni w Delfach.
Najsłynniejszym uczniem Sokratesa był Platon, autor słynnej mowy obrończej, kiedy mędrzec został oskarżony o sprzeciw wobec religii i demokracji oraz deprawację młodych Wyrok był niezwykle surowy, Sokratesa skazano na śmierć poprzez wypicie cykuty. Filozof poddał się wyrokowi i wypił truciznę.