Nowe tendencje w sztuce na przełomie XIX i XX wieku
SYMBOLIZM
* Przedstawiciele w Polsce: Tadeusz Miciński, Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski, malarz Jacek Malczewski.
* Przedstawiciele na świecie: Paul Verlaine, Artur Rimbaud, Charls Baudelaire, Maurycy Maeterlinck.
* Założenia:
– przekonanie, że obok realnej rzeczywistości istnieje ponadmaterialna, którą można poznać za pomocą zmysłów i przeczuć;
– należy starać się wyrażać to co „niewyrażalne” np. stany ducha, nastroje, przeczucia;
– środki ekspresji to symbol i nastrój;
– zgłębianie tajemnic istnienia człowieka i psychiki ludzkiej; tematyka metafizyczna i psychologiczna;
– posługiwanie się łańcuchami obrazów, stroną brzmieniową języka, szukanie skojarzeń i niedomówień;
IMPRESJONIZM (z francuskiego impression – wrażenie)
* Przedstawiciele w Polsce: Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, Józef Pankiewicz, Julian Fałat, Władysław Podkowiński, Stefan Żeromski, Karol Szymanowski.
* Przedstawiciele na świecie: Cloude Monet, Edgar Degas, Edward Manet, August Renoire, Toulouse – Lautrec, Cezanne, Moris Ravel.
* Założenia:
– zadaniem sztuki jest przedstawienie przelotnych wrażeń artystycznych;
– poznanie rzeczywistości nigdy nie będzie dotarciem do prawdy, ponieważ jest aktem indywidualnym, przypadkowym i subiektywnym;
– dążenie do dematerializacji przedmiotów i świadomego zacierania ich konturów (w malarstwie operowanie plamami)
– skupienie w jeden łańcuch wzruszeniowo-obrazowy szeregu drobnych wrażeń i obserwacji z pozoru ze sobą nie związanych;
– tworzenie zamierzonej wizji w sposób harmonijny wewnętrznie bez zgrzytów i dysonansów;
– zainteresowanie grą barw i świateł na powierzchni rzeczy, a nie jej kształtem;
– środki wyrazu typu nastrojowość, luźna akcja, melodyjność.
EKSPRESJONIZM (z łacińskiego expressio – wyrażenie)
* Przedstawiciele w Polsce: Wacław Berent, Tadeusz Miciński, Stanisław Przybyszewski, Stanisław Wyspiański, Jan Kasprowicz, Józef Wittlin, Stanisław Witkiewicz, Witold Wojtkiewicz, Bolesław Biegas, Xawery Dunikowski.
* Przedstawiciele na świecie: Edward Munch, Benn, Beltold Brecht.
* Założenia:
– nadrzędną kategorią jest wyraz, wyeksponowanie zgrzytu, kontrastu, dysharmonii;
– siła indywidualności przejawiająca się w dziele jest ważniejsza niż wszelkie konwencje artystyczne;
– pragnienie ocalenia człowieka w człowieku;
– głoszenie wiary w człowieczeństwo i powszechne bohaterstwo;
– główne tematy to wojna, miasto, cywilizacja;
– środki wyrazu to deformacja rzeczywistości, gwałtowność wypowiedzi, sprzeczność, dysonans;
– artysta to kapłan, który próbuje dać wyraz swoim przeżyciom duchowym;
– sięganie do elementów wulgarnych, karykatura.;
– rzeczywistość traktowana jest jako nieustanny przepływ doznań;
PARNASIZM (z greckiego Parnassos – pasmo górskie w Grecji; symbol poezji)
* Przedstawiciele w Polsce: Leopold Staff, Mieczysław Jastrun.
* Przedstawiciele na świecie: Laconte de Lisle, Jose-Maria de Heredia
* Założenia:
– kult formy zgodny z hasłem „sztuka dla sztuki”;
– realizm i szczegółowość wypowiedzi;
– dążenie do uprawiania poezji w sposób zbliżony do typu naukowego;
– przedmiotem twórczości są dzieje starożytne, legendy, dawne dzieła sztuki;
– kult „sztuki czystej” i wytężonej pracy nad dziełem, aby osiągnęło największą precyzję, jasność i doskonałość;
– nawiązanie do antyku;
ESTETYZM
* Przedstawiciele w Polsce: Cyprian Kamil Norwid
* Przedstawiciele na świecie: Teofil Gaubier, Charls Baudelaire
* Założenia:
– stosowanie kryterium wyłącznie estetycznego w myśl haseł: „sztuka dla sztuki”, „sztuka piękna”
– uważanie sztuki za główną wartość w kulturze;
– lubowanie się w pięknie i estetyce wypowiedzi.
NATURALIZM (od łacińskiego naturalis – wrodzony, naturalny)
* Przedstawiciele w Polsce: Władysław Stanisław Reymont, Antoni Sygietyński, Gabriela Zapolska, Artur Gruszecki, Stanisław Witkiewicz
* Przedstawiciele na świecie: Emil Zola, Guy de Maupassant, Konstanty Stanisławski.
* Założenia:
– przekonanie o konieczności zwrotu do natury i człowieka;
– odtwarzanie rzeczywistości z dokładnością fotograficzną;
– brzydota jako forma ekspresji;
– nie ma tematów zakazanych dla literatury, pisarz może sięgać do najciemniejszych i najbardziej drażliwych spraw życia, np. opisywanie prostytucji;
– pisarz ma poszukiwać prawdy, ukazywać rzeczywistość w sposób obiektywny;
– traktowanie zła jako nieodłącznej części życia ludzkiego;
– ukazywanie biologicznych motywacji i uwarunkowań postępowania człowieka (prawo walki o byt;
– traktowanie człowieka jako cząstki przyrody.
SECESJA (od łacińskiego secessio – odstępowanie, wycofywanie się)
* Przedstawiciele w Polsce: Stanisław Wyspiański, Jan Mehoffer, Jacek Malczewski.
* Przedstawiciele na świecie: Gustaw Klimt z USA
* Założenia:
– występowanie przeciw akademizmowi i historyzmowi w sztuce;
– przekonanie o konieczności wprowadzania sztuki do życia codziennego;
– posługiwanie się przede wszystkim głównie linią falistą, płaską plamą, asymetrią;
– ścisły związek z symbolizmem;
– motywy śmierci, erotyzm;
– posługiwanie się ornamentami zwierzęcymi i roślinnymi.
KUBIZM (od łacińskiego cubus – kostka, sześcian)
* Przedstawiciele w Polsce: Adam Warzyk
* Przedstawiciele na świecie: Pablo Picasso, Apolinare
* Założenia:
– odrzucenie reguły perspektywy;
– rozbijanie brył przedmiotów na luźne geometryczne elementy strukturalne;
– dążenie do stworzenia syntezy przedmiotu przez swobodne zestawienie elementów;
– dosłowność języka;
– mowa potoczna;
– odejście od ciągłości tematycznej – deformacja przedmiotów;
DADAIZM (od francuskiego dada – dziecinna zabawka)
* Przedstawiciele w Polsce: typowych przedstawicieli nie było
* Przedstawiciele na świecie: Artur Breton, L. Aragon
* Założenia:
– oparcie na swobodnych skojarzeniach, infantylnej mistyfikacji, absurdalnym dowcipie i bezsensie wypowiedzi;
– potok automatycznych słów lub szeregu dźwięków;
– parodia, absurd, gra słów;
– bunt przeciwko autorytetom;
– technika fotomontażu;
FUTURYZM (od łacińskiego futurus – przyszły)
* Przedstawiciele w Polsce: Tytus Czyżewski, Bruno Jasiński, Stanisław Młodożeniec, Aleksander Wat
* Przedstawiciele na świecie: Filippo Marinetti, Władysław Majakowski
* Założenia:
– całkowite zerwanie ze sztuką dawniejszą;
– rozbicie kompozycji na szereg elementów;
– skupienie na tematach związanych z kultem maszyny, tempa i miasta;
– metamorficzność języka, jego skrótowość;
– głoszenie kultu siły, walki, współzawodnictwa;
– hasło 3 M – miasto – masa – maszyna;
– w Polsce hasło „nieświeże mumie Mickiewicza i Słowackiego na śmietnik”;
SURREALIZM (nadrealizm)
* Przedstawiciele w Polsce: pośrednioAleksander Wat, Jan Brzękowski, Konstanty Ildefons Gałczyński, Bruno Schultz;
* Przedstawiciele na świecie: L. Aragon, Artur Breton
* Założenia:
– przekonanie o kryzysie cywilizacji zachodniej i jej ideałów;
– stawianie za cel wyzwolenie jednostki spod przymusu zbiorowości i osiągnięcie stanu wewnętrznej harmonii poprzez zespolenie rzeczywistości ze snem;
– hasłem jest „pisanie automatyczne” bez udziału rozumu, a przez to w pewien sposób bez sensu
– zainteresowanie podświadomością, snem, fantastyką, swobodą, skojarzeniami;
FORMIZM
* Przedstawiciele w Polsce: Tadeusz Czyżewski, L. Chwistek, Kazimierz Winkler, Stanisław Ignacy Witkiewicz, A. Zamoyski;
* Przedstawiciele na świecie: wyrazistych przedstawicieli nie ma;
* Założenia:
– połączenie inspiracji ekspresjonizmem, kubizmem i futuryzmem;
– odrzucenie sztuki naśladowczej;
– uwydatnienie znaczenia formy jako samodzielnej
[BK]