Dorota Terakowska
(1938-2004)
Urodziła się 30 sierpnia 1938 roku w Krakowie, zmarła 4 stycznia 2004. Chodziła do Liceum Muzycznego, Liceum imienia Joteyki w Krakowie, skąd została dyscyplinarnie usunięta. Maturę zdała w Liceum dla Pracujących, a następnie ukończyła studia na wydziale socjologii. W latach 1965-1968 była pracownikiem naukowym w Pracowni Socjologii Kultury przy Pałacu pod Baranami.
Pracowała jako redaktor i publicysta „Gazety Krakowskiej” (1969-1981) i od 1991 roku – „Przekroju” (1976-1989), „Zeszytów Prasoznawczych” (1983-1989). Była współzałożycielem i współpracownikiem „Czasu Krakowskiego” (1990), wiceprezesem Spółdzielni Dziennikarzy Przekrój (1995-1999). Należała do Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (1971-1981), Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1989), Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (od 1982).
Jak sama przyznała książki zaczęła pisać późno – między 40 a 50 rokiem życia. Pierwszą – Babci Brygidy szalona podróż po Krakowie – napisała w 1986 roku, ponieważ chciała odejść z zawodu dziennikarskiego. Z działalnością dziennikarską pożegnała się zbiorem reportaży Próba generalna wydanym w 1986 w podziemnym wydawnictwie Nowa.
Od wydania książki Guma do żucia (1986) poświęciła się już tylko literaturze. Była autorką książek dla dzieci i młodzieży z gatunku fantasy, chętnie czytanych przez dorosłych.
Terminem fantasy[1] określa się „jedną z odmian fantastyki, która w swym współczesnym kształcie wywodzi się po części z fantastyki naukowej, ale jakby przez przekorę nawiązuje jednocześnie do fantastyki baśniowej (…) oraz czerpie motywy z mitologii, podań ludowych, legend, sag bohaterskich lub średniowiecznych poematów rycerskich (…) W tej odmianie fantastyki wszystko jest możliwe i nie istnieje żaden rozdźwięk między zjawiskami naturalnymi i irracjonalnymi, które sąsiadują z sobą na jednej płaszczyźnie”. W tak zdefiniowanym gatunku literackim wyróżniają się różne jego odmiany:
- fantasy heroiczna;
- fantasy miecza i czarów;
- fantasy naukowa;
Wydaje się jednak, że utwory Terakowskiej zbliżają się do „fantasy wyobraźni i marzenia”
Otrzymała trzy nagrody polskiej sekcji IBBY, czyli Światowej Rady Książek dla Młodzieży za powieści: Córka czarownic (1992), Samotność bogów (1998) i Tam gdzie spadają Anioły (1999) oraz nagrody:
- Dziecięcy bestseller (1995) za książkę Lustro Pana Grymsa,
- Najlepsza Książka Wiosna’98 za Samotność bogów.
- W 1998 roku została nominowana do Paszportu Polityki
We wczesnej młodości mocno związana z Piwnicą Pod Baranami – dziś jej głowa znajduje się na kontrowersyjnym monumencie prof. Bronisława Chromego – była autorką niezwykłą, określaną przez wielu jako „autorka niepokorna” – poruszająca w swojej twórczości tematy niechciane, często zepchnięte na margines zainteresowania tak mediów, jak i nas wszystkich. Uwielbiała gry komputerowe i Internet (grywała sieciowo w scrabble) oraz spotkania z czytelnikami jej książek. Na spotkaniach, których odbywała około 50 rocznie, z pasją opowiadała o swoim życiu, twórczości i namawiała do „odwagi bycia sobą”.
Choć jak ognia unikała „bycia autorytetem” – otrzymywała setki listów, głównie elektronicznych, na które cierpliwie odpisywała. Twierdziła, że jedyne czego jej w życiu brakuje – to czas (pasja gromadzenia przez bliźnich tzw. dóbr doczesnych zawsze ją zdumiewała – temu też dawała wyraz w swych powieściach).
Pisarka trzykrotnie otrzymała Nagrodę Literacką Roku, przyznawaną przez polską sekcję Światowej Rady Książki dla Młodzieży. Laureatkami IBBY zostały Samotność bogów, Tam, gdzie spadają anioły oraz Córka Czarownic, która również znajduje się na światowej liście Jana Christiana Andersena. Władca Lewawu zaliczany jest do złotej dziesiątki książek dla dzieci lat osiemdziesiątych, a Lustro Pana Grymsa uznane było za bestseller w roku 1995 w konkursie Fundacji Świat Dziecka. W 2002 roku Dorota Terakowska otrzymała nagrodę Prezydenta RP za twórczość i działalność artystyczną dla dzieci i młodzieży jako „pisarka podejmująca w swej twórczości trudne problemy współczesnego człowieka i współczesnego życia”.
Prawdziwym przebojem była powieść pisarki – Poczwarka – sprzedana w nakładzie ponad 40 tysięcy egzemplarzy. Powieść Ono wyróżnia się w dorobku Terakowskiej tym, że powstała nietypowo. Córka autorki, Małgorzata Szumowska, znana reżyserka filmowa, napisała scenariusz filmowy, który wygrał konkurs fundacji Roberta Redforda SUNDANCE w kategorii „Trzy najlepsze europejskie scenariusze”. Pisarka pozazdrościła córce pomysłu, córka „wypożyczyła” go matce i powstała powieść inna niż scenariusz, ale oparta o tę samą, niezwykłą ideę, którą pozna każdy czytelnik książki i widz filmu.
Dorota Terakowska była pisarką niepokorną, ogromnie żywo reagującą na rzeczywistość współczesną. Miała rzesze fanów, z którymi potrafiła natychmiast nawiązać dobry kontakt. Pisała o losie chorych, odrzuconych, „innych”, pokazując, że człowiek powinien odznaczać się współczuciem, poszanowaniem dla obcych, tolerancją dla odmienności. W wywiadzie udzielonym „Kurierowi Wydawnictwa Literackiego” powiedziała: „niektóre książki powinny nas trochę zaboleć”.[2]
Znany literaturoznawca i krytyk, Przemysław Czapliński, napisał:
„Dorota Terakowska „czyni swym pisarstwem coś niesłychanie trudnego: czytelnika młodszego wprowadza w dorosłość /…/, natomiast w czytelniku starszym budzi uśpione poczucie wspólnoty ze światem”.[3]
[1] Według „Leksykonu polskiej literatury fantastyczno-naukowej” Smuszkiewicza i Niewiadowskiego
[2] Kurier Wydawnictwa Literackiego, rok III, nr 9, s.17.
[3] P. Czapliński, Polityka, nr 27, 2003.