Plan pracy:
1. Ignacy Krasicki – najwybitniejszy poeta polskiego oświecenia – elementy biografii.
2. Czy utwory I. Krasickiego są eleganckimi literackimi igraszkami, a jednocześnie ostrą satyrą?
a) gatunki literackie uprawiane przez księcia poetów
3. Bajki – obrazem ówczesnej sytuacji polityczno-społecznej
a) klasyfikacja bajek
b) po co Krasicki pisał bajki?
c) tło historyczne II poł. XVIII wieku
d) bajki:
– „Dewotka”,
– „Jagnię i wilcy”,
– „Ptaszki w klatce”,
– „Kruk i lis”,
– „Szczur i kot”.
4. Satyra – krytyką ludzkich wad:
a) „Do króla”,
b) „Świat zepsuty”,
c) „Pijaństwo”.
5. „Monachomachia” parodią czy potępieniem konkretnych zjawisk?
6. „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” – obrazem systemu nauczania.
7. Utwory Krasickiego jako literatura utylitarna.
8. Znaczenie twórczości księcia poetów w rozwoju literatury polskiej.
Motto:
„Była literatura stanisławowska mądrą i szlachetną mistrzynią życia, odzyskała tego ducha obywatelskości i patriotyzmu, jakim jaśniała literatura wieku złotego”.
I. Chrzanowski
Większość z nas zna te przysłowia „trzeba się uczyć, upłynął wiek złoty”, „i śmiech niekiedy może być nauką” lub „mimo tak wielkiej płci naszej zalety – my rządzim światem, a nami kobiety” i mało kto domyśla się, że ich autorem jest książę poetów – Ignacy Krasicki.
Ignacy Krasicki już od dzieciństwa odznaczał się wielkimi zdolnościami, ochotą do nauki, a przede wszystkim tym, że lubił pisać wiersze do swojej matki. Szybko też wspinał się po szczeblach kariery. Od ucznia szkół jezuickich we Lwowie, uczestnika seminarium misjonarzy w Warszawie, został po III rozbiorze Polski arcybiskupem gnieźnieńskim.
Książę poetów uprawiał różne gatunki , ale do najbardziej popularnych należą: bajki, satyry, powieść i poematy heroikomiczne.
Czy utwory I. Krasickiego są eleganckimi literackimi igraszkami, a jednocześnie ostrą satyrą?
Bajka w okresie oświecenia szczególnie rozwinęła się ze względu na fakt, że „uczyła – bawiąc”. I. Krasicki uprawiał bajki narracyjne i epigramatyczne, ale uważa się, że te drugie reprezentują wyższy poziom artystyczny. Poeta bowiem w czterowersowym utworze potrafił prowadzić akcję, potęgując napięcie i rozwijając ją niespodziewaną pointą.
Jak powiedział Franciszek Ksawery Dmochowski: „Bajka prosto do celu moralnego zmierza”. Bajki najwybitniejszego poety polskiego oświecenia, możemy podzielić na te, które krytykują ogólnoludzkie wady (np. „Dewotka”), społeczno-polityczne (np. „Jagnię i wilcy”), ale i patriotyczne (np. „Ptaszki w klatce”) oraz antydworskie („Lew pokorny”). Po co więc Krasicki pisał bajki? odpowiedź na to pytanie znajdujemy we „Wstępie do bajek”, gdzie poeta opisuje utopijne społeczeństwo, pełne cnót a jednocześnie pozbawione wad:
„Był młody, który życie wstrzemięźliwie pędził,
był stary, który […] nie zrzędził”.
Ale dalej rozwiązuje poeta akcję niespodziewaną i zaskakującą pointą:
„A cóż to jest za bajka?
Wszystko to być może!
Prawda, jednakże ja to między bajki włożę”
Z kolei w „Dewotce” autor ukazuje hipokryzję religijną i pobożność na pokaz głównej bohaterki, która tuż po spowiedzi, jednocześnie „żałując za swoje grzechy”, bije służącą, która jej w czymś zawiniła. W bajce tej Ignacy Krasicki krytykuje źle pojmowaną religijność!
Tymczasem w bajce pt. „Jagnię i wilcy” ukazany jest los ojczyzny, która zwyczajnie została zagarnięta przez dwa inne państwa. Bowiem należy pamiętać, że okres oświecenia w Polsce, to czas żmudnych napraw podzielonej wewnętrznie ojczyzny. Uwieńczeniem działań reformatorskich jest Konstytucja 3 Maja 1791 roku uchwalona przez Sejm Wielki. Z kolei smutnym wydarzeniem dla Polski jest pierwszy rozbiór w 1772 roku. Wtedy też zintensyfikowano działania obozu reform, ale w opozycji tego aktu część konserwatywnej magnaterii zwołała konfederację w Targowicy, wzywając jednocześnie do pomocy wojska rosyjskie. Wybuchła wojna polsko-rosyjska, i dokonano drugiego rozbioru w 1793 roku. Po nim wybuchło powstanie kościuszkowskie (1794), a rok później trzeci rozbiór Polski (w 1795 roku). Ten rzut oka na ówczesną jakże dramatyczną sytuację, w jakiej znajdowała się ojczyzna, pokazuje z jakimi problemami musieli pracować mądrzy ludzie oświecenia. Walka z ideologią feudalizmu, a jednocześnie zbudowanie światłego społeczeństwa było główną ideą elity intelektualnej. Ignacy Krasicki próbował piórem przysłużyć się ojczyźnie, a także przekształcić społeczeństwo zarówno pod względem intelektualnym, jak i moralnym.
„Ptaszki w klatce” są utworem patriotycznym, ukazującym sposób myślenia i mentalność jednostek tamtego okresu. Polacy byli kiedyś wolnymi, toteż odzyskanie wolności stanie się ich życiowym celem.
Innimi bajkami poety polskiego oświecenia są „Kruk i lis” oraz „Szczur i kot”. W obu utworach jeden z głównych bohaterów jest zarozumiały i pyszny. Te cechy są przyczyną jego klęski, kruk traci ser, a szczur zostaje zjedzony przez kota „gdy się dymem kadzidł zbytecznych zakrztusił”.
We wszystkich bajkach Ignacego Krasickiego pod maskami zwierząt kryją się typy ludzkie, stąd też alegoryczny charakter tych utworów, które są świadectwem ludzkiego postępowania.
Książę biskup warmiński (XBW) w satyrach krytykuje ludzkie wady, ale nie konkretne osoby, bowiem „satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka”. W satyrze „Do króla”, ukazując osiemnastowiecznego sarmatę, występuje przeciwko demagogii, przesądom, utartym przekonaniom. Koncept, na którym oparta została konstrukcja utworu, polega na tym, że główny bohater atakując króla (pięć absurdalnych zarzutów) sam siebie ośmiesza. Z kolei w „Pijaństwie” wypomina źle pojętą przez Polaków gościnność, która stwarza pretekst do upicia się:
„Upiłem się dla […] imienin żony,
Jakże nie poczęstować, gdy kto w dom przychodzi?”
Tymczasem przy kielichuu w Polaka wstępuje duch bojowy, a po otrzeźwieniu znika.
W „Świecie zepsutym” poeta przejmuje poglądy Jeana Jacquesa Rousseau. Mówi, że świat jemu współczesny jest zdominowany przez chciwość, bezbożność, upadek prawdy, cnoty czy wartości życia rodzinnego. W satyrach I. Krasickiego dostrzegam ostry ton autora, który pragnie zniszczyć wady społeczne, wpływające destrukcyjnie na ojczyznę (rozbiory). W powieści „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” poeta poucza czytelnika, mówiąc że gruntownie kształcąca uczniów szkoła jest podstawą silnego państwa. Szlachta woli oddawać dzieci do klasztorów niż do szkół zreformowanych przez Komisję Edukacji Narodowej.
Reasumując utwory XBW są literaturą utylitarną, która ma na celu pouczenie społeczeństwa, a także tępienie ludzkich wad. Bajka ma charakter alegoryczny (allos – inny; alegoreno – przemawiam) i podobnie jak ostra satyra, ukazuje szlachtę, śmieszne i głupie obyczaje, żałosne i demoralizujące instytucje. Jak można żyć w świecie, który jest śmieszny i głupi? Jedyne wyjście to naprawić ten świat i to od zaraz! Jak mówi Krasicki, reformę tę najlepiej jest zacząć od siebie, od swojego gospodarstwa. Znaczenie twórczości I. Krasickiego jest naprawdę istotne dla rozwoju literatury polskiej. Mimo, że pełnił wysokie godności kościelne, bywał na obiadach czwartkowych, był przyjacielem króla St. Augusta, to przede wszystkim kochał swoją ojczyznę, walczył piórem z ciemnotą i zacofaniem szlachty. Gatunki, jakie uprawiał (bajka i satyra) były jego orężem w walce ze zjawiskami społeczno-politycznymi, niekorzystnymi dla ojczyzny. Eleganckie literackie igraszki i ostra satyra – to krótka charakterystyka jego twórczości.
Bibliografia:
1. I. Chrzanowski – „Historia literatury niepodległej Polski”.
2. Wł. Maciąg – „Życie I. Krasickiego”.
3. J. Majda – „Okresy literackie”.
[AS]