Vademecum młodego dziennikarza

Gatunki dziennikarskie to zindywidualizowane podstawowe struktury pełniące im tylko właściwe zadanie w procesach komunikowania masowego. Struktury te składają się z elementów tworzywa, formy, treści.

Występują w sposób powtarzalny w publikacjach prasowych, radiowych i telewizyjnych, a także w przekazach internetowych. Niektórzy twierdza, że gatunki dziennikarskie to systemy kodów polegające na tym, że autor wypowiedzi koduje ją tak, by była odczytywana według jego intencji.

Gatunki dziennikarskie to forma umowy dwustronnej, której złamanie może zakłócić proces porozumienia się. Autor umawia się z odbiorcą, że to co będzie treścią wypowiedzi jest prawdziwe i ten, który odbiera przekaz, wie, że jest to prawdziwe.

Gatunki dziennikarskie ze względu na tworzywo:

gatunki językowe (teksty drukowane, wygłaszane, połączone z dźwiękiem);
gatunki językowe obrazowe (teksty drukowane z ilustracjami np.: teksty, zdjęcia filmowe, przekaz wizyjny (prasa, TV, radio);
gatunki obrazowe ( rysunki, wykresy, zdjęcia, filmy bez tekstu, przekazy typu „non comments”, prasa, TV, Internet.

Na gatunki dziennikarskie składa się forma, która jest kluczowym elementem przy ich klasyfikowaniu.

Na formę składa się:

styl językowy (możliwość odróżnienia wiadomości od tekstu felietonowego czy eseju);
kompozycja i układ (wiadomość powinna mieć właściwą kompozycję np. lid. 1, 2, 3, rozwinięcie, pytanie w wywiadzie , nie elitarny układ eseju. Pytania muszą mieć jakąś kompozycję, cechą eseju jest, że kompozycji nie ma.
ukształtowanie graficzne (nagłówki wytłuszczone kursywą, inter line);
sposób ujęcia tematu ( konkretnie i rzeczowo w artykule publicystycznym, żartobliwie i dygresyjnie w felietonie);
rola i udział podmiotu autorskiego (podmiot nie obecny w wiadomości, dwa podmioty w wywiadzie, narrator w gawędzie).

Gatunki dziennikarskie a inne formy wypowiedzi:

literackie (poemat, powieść, nowela);
gatunki z zakresu nauk (artykuł naukowy, rozprawa naukowa, wykład);
gatunki sztuk pięknych (formy muzyczne, malarskie, rzeźbiarskie);
gatunki filmowe (western, kryminał, komedia);
gatunki z zakresu sztuki estradowej (piosenka, kabaret, cyrk);
gatunki z zakresu reklamy (neony, opakowania, spoty);

Różnice między gatunkami dziennikarskimi i literackimi:

teksty dziennikarskie odnoszą się do rzeczywistości sprowadzalnej, literatura to raczej świat fikcji;
gatunki dziennikarskie mają ścisły związek z mediami;
gatunki literackie występujące w mediach, nie pełnią funkcji powiadamiania i nie kształtują opinii publicznej;

Dobór i zakres stosowania gatunków dziennikarskich wynika z:

sytuacji w jakiej realizuje się komunikat;
adresata ( nie możemy stosować form wyrafinowanych, jeśli kierujemy przekaz do zwykłego odbiorcy np.: FAKT);
funkcji i celu publikacji (jeśli chcemy poruszyć środowisko opiniotwórcze to będziemy używali form publicystycznych, reportażu opiniowego, artykułu dyskusyjnego, budowanego na ostrej tezie co ma na celu wywołanie publicznej dyskusji, jeśli chcemy kogoś ośmieszyć- felieton);

Synkretyczność gatunkowa:

Rzadko można spotkać czysty gatunek, jest on zawsze skażony synkretycznością. Tzw. „czyste”, klasyczne gatunki pojawiają się obecnie niezbyt często. Rozwój technologiczny mediów, szybkości i zasięg przekazu doprowadził do mieszania się cech i konwencji gatunkowych. Proces ten objął nie tylko gatunki stricte dziennikarskie, ale doprowadził do mieszania się cech wypowiedzi dziennikarskiej.

Co należy zrobić by właściwie nazwać i sklasyfikować gatunek:

Należy uwzględnić dominantę gatunkowa, czyli zespół cech, które dominują lub przeważają w wypowiedzi, niekiedy trzeba zrobić to dwukrotnie, czyli najpierw stwierdzić czy jest to gatunek dziennikarski, a po odpowiedzi twierdzącej według tej samej metody dominaty zaliczyć go do odpowiedniej grupy (w pierwszej kolejności).

Gatunki dziennikarskie

(geneza i ewolucja)

Gatunki dziennikarskie pojawiają się wtedy, kiedy pojawiają się formy przekazu. Swój początek datują od czasu, kiedy ludzie zaczęli się komunikować ( słowo, obraz, obraz i tekst) .

Czasy Rzymskie:

ACTA POPULI ROMANI pierwszy publiczny, periodyczny środek przekazu (tabliczki ustawione z informacjami np.: wyniki igrzysk, zawodów, życia);
piśmiennictwo epistolarne (początki publicystyki);
początki retoryki –MARCUS FABIUS QUINTYLIANS autor formuły 5 pytań: KTO?, CO?, GDZIE?, KIEDY?, JAK? (żeby kogoś dobrze poinformować trzeba odpowiedzieć na te 5 pytań, potem doszło pytanie: z jakim skutkiem?)

Epizod Chiński:

VII w. kaligrafowane na papierze ryżowym zbiory przekazów rozporządzeń rozpowszechniane za czasów dynastii TANG (VII – IX wiek);

Europa między średniowieczem a odrodzeniem:

początki informacji prasowej;
zbiory doniesień dla dworów, firm handlowych i banków;
pierwsze AVISSO i ZEITUNG;
druki ulotne operujące zrazu wiadomością, później relacją oraz ilustracją (XV wiek);
ESSAIS Michaela Montaigna wydane w 1580 roku to pierwszy gatunek literacki, który znalazł poczesne miejsce w publicystyce;

Periodyczna prasa informacyjna XVIII i jej cechy:

wiadomości, wzmianki, relacje zamieszczono w sposób przypadkowy, wg. kolejności spływu (czasami numer otwierała błaha informacja);
układ prasy statyczny, książkowy, jedno lub dwułamowy;
brak światła (były akapity);
pagina ciągła (kolejna strona);
brak wyodrębnionych nagłówków;
wygórowana cena
Pierwszy dziennik 1702 – THE DAILY COURANT;

Prasa społeczno kulturalna w XVIII wieku:

krystalizują się takie odmiany jak: artykuł publicystyczny i esej;
W 1665 roku w Jurnal des Sorantes ukazuje się pierwsza recenzja książki;
3 lata później w londyńskim Mercurius Politycus umieszczono pierwszą reklamę;
łamy prasy otwierają się na formy literacko –naukowe;

Oświecenie (czas przełomu) :

rozwój czytelnictwa;
prasa różnicuje się tematycznie i formalnie (opisy krajów egzotycznych, odkrycia naukowe, rozwój rolnictwa);
pojawiają się pierwsze magazyny (reprodukcje rysunków i rycin);
krystalizują się wszystkie klasyczne formy wypowiedzi prasowej;
MONITOR –pierwsze polskie czasopismo moralizatorskie (Franciszek Bohomolec- uważany za „ojca felietonistów”);

Wielka Rewolucja francuska i jej prasa:

prasa jako instrument polityki (skuteczność);
nakłady niektórych dzienników przekroczyły 100 tys. egzemplarzy;
po raz pierwszy tak wielką rolę w kształtowaniu nastrojów mas odegrała prasowa karykatura i rysunek satyryczny (80% francuzów była niepiśmienna, dlatego używano rysunków satyrycznych i karykatur; okazało się, że można wpłynąć na nastroje społeczne karykaturą);
w publicystyce królował komentarz mistrzów gatunku J. Reul Morat’a i Kamila Desmoulins’a;
W 1794 ksiądz Cloud Chopp wprowadza Telegraf optyczny, na 200 kilometrowej trasie między Paryżem a Lille ustawia 20 stacji. Wiadomość biegnie 2 min. Atakowany przez wrogów, posądzony o plagiat, popełnia samobójstwo.
Rok 1800 –rok FELIETONU – do Journal des Debates dołączono luźną kartkę zadrukowaną tekstami błahymi i żartobliwymi, którą nazwano FEUILLE, z czasem kartka przekształciła się w stałą rubrykę felietonową;jeszcze przez wiele lat publikowano tam teksty o innej niż felietonowa, stylistyce. Przed rokiem 1800 pisano felietony, ale nie były one tak nazwane. D. Defoe – jako pierwszy wprowadził na początku XVIII wieku – stylistykę.

Epoka napoleońska:

Napoleon stworzył klimat i potrzebę świadomego kształtowania poglądów i postaw społecznych, poprzez manipulację informacją i jednostronną publicystykę;
doceniał rolę prasy w kształtowaniu pozytywnego wizerunku swojej osoby i państwa;
przypisuje się mu pierwszeństwo w posługiwaniu się terminem „ opinia publiczna”;

Reformy Emila De GIRARDIN:

1831 prasa nowoczesna

prasa miała stać się tworem i podlegać grze rynkowej;
powinna pozyskiwać jak największą grupę prenumeratorów;
powinna być tania i atrakcyjna dla przeciętnego człowieka;
powinna stronić od polityki;

Francja jako kolebką prasy nowoczesnej:

Egirazolin zaproponował układ cztero kolumnowy, duża winieta tytułowa, numer rozpoczynał artykuł wstępny;
strona pierwsza miała być stroną handlową, druga kolumna to informacje giełdowe, czyli ceny towarów. Kolumna trzecia publicystyczna zawierająca (tzw. podgląd) oddzielający tekst od np. rubryki felietonu, czwarta kolumna była poświęcona wyłącznie ogłoszeniom i reklamom.

Rok 1836 początek (rewolucji) rywalizacji o czytelnika:

do walki stają dwa paryskie dzienniki;
pierwszy to LA PRESSE Emila de Girardin;
druga to Le Siecle Armanda Dutacga;
wydawcy zaczęli prześcigać się w dostarczaniu materiałów lepszych, poczytnych, pozyskiwali gwiazdy (literaci) noweli i powieści. Pisarz wykreowany przez prasę Aleksander Dumas (zatrudniał pisarzy, którzy wypełniali jego pomysły, dlatego bo prasa najwięcej od niego wymagała);

Wyniki rywalizacji:

nowy dynamiczny układ dziennika;
rozbudowane i krzykliwe nagłówki;
różnorodne elementy graficzne;
dominacja form informacyjnych;
powieść odcinkowa;
niska cena;
kolportaż bezpośredni;
ciekawostki – „prasa bulwarowa” wywodzi się z okresu kiedy młodzi chłopcy sprzedawali ją na paryskich bulwarach; „LE PETIT JOURNAL” pierwsze masowe pismo informacyjne o nakładzie 300 tys. egzemplarzy (Moise Miliard) kosztował 1 SU (najmniejsza moneta we Francji);

Agencje prasowe:

Charles Houas i jego biuro handlu informacją (pierwsza europejska AP);
berlińscy plenipotenci;
Bernard Wolf, obecnie BPA;
ISRAEL BEER VEL JULIUSZ REUTER , obecnie AP REUTERA;

Rozwój dziennikarstwa agencyjnego:

DEPESZE
- Samuel Morse jego telegraf i alfabet zaprezentowany w 1840 roku;
- pierwsze depesze w 1844 roku w Boltimowe Patriot;
- brytyjski „Times” (1844) publikuje depesze o narodzinach syna królowej Wiktorii;
  - POCZATKI FOTOGRAFII PRASOWEJ:
    - Zois Daoguerre 1839;
    - w 1842 Illustrated London News – pierwsze zdjęcia;
    - fotoreportaże – z wojny krymskiej Roberta Fentona 1855 i wojny secesyjnej Matthew Brady (1861-1865);
    - pierwsza autentyczna fotografia prasowa 1888 r. (portret);

Schyłek XIXw :

kończy się w prasie europejskiej proces formowania się wszystkich klasycznych gatunków informacyjnych i publicystycznych oraz ich odmian;
chronologicznie ostatnim był reportaż społeczny;
nowe medium – film Bracia Lumiere 1885 r.

Początki radia:

1914 rok – pierwsza publiczna audycja (Belgia);
ramówka radiowa zawiera klasyczne gatunki prasowe (wiadomość, depesze, felieton, gawęda, komentarz; formy zmodyfikowane- transmisja; muzyka, literatura, rozrywka, reklama);

Telewizja:

prace badawcze lata dwudzieste XX wieku;
w 1929 r. pierwsza stacja nadawcza w USA;
w 1935 r. pierwsza elektroniczna stacja nadawcza w USA;

Rewolucja internetowa:

charakter globalny;
dodatkowy kanał dla mediów;
internetowe wersje gazet, chat, programy radiowe i telewizyjne;
portale pełniące funkcje czasopism i gazet;