Wstęp do filozofii

WSTĘP DO FILOZOFII

Pojęcie filozofii i jej, pochodzenie

Słowo filozofia p0chodzi z. języka greckiego. Składa się ono z czasownika filein = kochać i rzeczownika sofia = mądrość. Stąd filozofia etymologicznie oznacza „umiłowanie mądrości”. Słowo filozofia pochodzi wg. świadectw starożytnych od Pitagorasa z VI w. przecd Chrystusem., ale właściwe znaczenie temu słowu nadał dopiero Sokrates, wynika z tego, że filozof to człowiek „miłujący mądrość”.

Od starożytności za mądrość uważano dociekania rozumowe nie poprzestające na zjawiskach podpadających pod spostrzeżenia zmysłowe, ale sięgające do samej istoty rzeczy i jej najgłębszych przyczyn. Można więc podać następującą definicją filozofii: ;

„Filozofia jest to nauka o świecie rzeczy w ich najgłębszych, czyli pierwszych przyczynach, zdobywana przy pomocy naturalnego światła rozumu”

Z powyższej definicji wynika, że przedmiotem filozofii jako nauki jest cała rzeczywistość, czyli wszystko to, co jest, bez wzglądu na to jakiej jest natury, czyli tzw. wszelki byt. Przez byt; rozumie się zgodnie z definicją Arystotelesa „to co jest”, a sama 'nazwa pochodzi od czasownika „być”, „istnieć”. Dlatego filozofia jest najbardziej uniwersalną z nauk i nazywana jest „królową nauk”.

Rzeczywistość /czyli wszelki byt/ będąca przedmiotem filozofii , rozpatrywana i wyjaśniana pod kątem najgłębszych, ostatecznych, a więc pierwszych przyczyn, a nie pod kątem przyczyn najbliższych i bezpośrednich jak to czynią nauki szczegółowe np. fizyka, biologia, medycyn?

To wyjaśnianie dokonuje się przy pomocy naturalnego światła rozumu tzn. bez odwoływania się do źródeł pozarozumowych, jakimi mogą być religia, mitologia, ani też do doświadczenia rozumianego jako eksperyment. To wyjaśnienie polega na czysto umysłowej refleksji rad rzeczywistością odwołując się do tzw. pierwszych zasad myślenia i bytu.

Filozofia jako nauka zrodziła się w oparciu o wiedzę potoczną, która czerpana jest przy pomocy władz poznawczych zmysłowych i umysłów; z obserwacji rzeczywistości, która dana nam jest bezpośrednio w poznaniu. Ponieważ do uprawiania filozofii konieczna jest tylko sprawność umysłowa, stąd każdy człowiek może być filozofem, chociaż nie każdy filozofię uprawia zawodowo. Aby uprawiać filozofię naukowo konieczna jest nie tylko sprawność intelektualna, ale odpowiednie przygotowanie polegające na umiejętności krytycznego, metodycznego i systematycznego myślenia i formułowania wniosków i sądów.

Myślenie filozoficzne rozpoczyna się wówczas , gdy potoczne poznanie przestaje być oczywiste i zaczyna stwarzać problemy. Radzą się wtedy bardzo podstawowe pytania: Dlaczego w ogóle coś jest? Jaka jest tego ostateczna przyczyna? Jaki sens ma rzeczywistość? Kim gestem? Po co żyję? itp. Przyczyną stawiania takich pytań są nie tylko trudne, dramatyczne sytuacje ludzkie, ale także podziw i zachwyt jakiego człowiek doznaje gdy obserwuje Świat. Tych fundamentalnych pytań człowiek nie może ani uniknąć, ani ominąć, co najwyżej można przez jakiś czas udawać, że ich nie ma. Tak więc na filozofię człowiek gest niejako skazany i ona staje się częścią człowieczego losu.

Filozofia a nauki szczegółowe

Aby lepiej zrozumieć istotną różnicę między filozofią a naukami szczegółowymi należy najpierw dokonać podziału nauk w ogóle.

Wyróżniamy:

Nauki filozoficzne teorii bytu, teorii poznania, kosmologii
Nauki nief ilozof iczne formalne; logika, matematyka
Nauk i nie filozoficzne lne t j. przyrodnicze i humanistyczne

Najpierw należy stwierdzić, że chociaż filozofia różni się od nauk szczegółowych, to jednak przysługuje jej miano nauki, ponieważ wiedza filozoficzna jest zespołem prawd logicznie uporządkowanych w oparciu o pewne zasady. Nie tylko stwierdza istnienie rzeczy, ale je wyjaśnia. Posiada własny przedmiot badań i własną metodę.

Istotna różnica między filozofią na naukami szczegółowymi polega na tym, że przedmiotem filozofii jest cała rzeczywistość, gdy przedmiotem nauk szczegółowych jest tylko wycinek rzeczywistości, albo jej szczegółowy aspekt.

Filozofia wyjaśnia rzeczywistość w świetle najgłębszych przyczyn: natomiast nauki szczegółowe w świetle przyczyn najbliższych.

Filozofia odwołuje się tylko do racji rozumowych, natomiast nauki szczegółowe odwołują się do doświadczenia. Ponieważ nauki szczegółowe z racji ograniczoności swej metody nie mogą dać odpowiedzi na najbardziej podstawowe i egzystencjalne pytania ludzkie, dlatego filozofia nie może być zastąpiona przez nauki szczegółowe.

Filozofia jest uważana za wiedzę najwyższą ponieważ wskazuje na najwyższe i ostateczne przyczyny rzeczywistości, uzasadnia racjonalną wartość podstawowych zasad i pojęć, które dotyczą wszystkich nauk , a są nimi: zasada tożsamości, niesprzeczności, przyczynowości, celowości oraz takie pojęcia jak substancja, przestrzeń, czas, przyczyna, skutek, gatunek, rodzaj itp. formułuje zasady poprawności rozumowania, pewności i prawdy.

Filozofia a teologia

Aby wyjaśnić właściwie stosunek filozofii do teologii należy;, najpierw uściślić pojęcie teologii. Samo słowo teologia pochodzi z języka greckiego od słów Theos = Bóg i Logos = nauka. Etymologicznie oznacza więc naukę o Bogu. Jeśli naukę o Bogu zdobywa się przy pomocy naturalnego światła rozumu, wtedy mamy do czynienia z tzw. teologią naturalną czyli filozofią Boga i ona stanowi jedną z dyscyplin filozoficznych.

Jeśli natomiast wiedzę o Bogu nie czerpie się z refleksji rozumowej , ale z Objawienia Bożego, wówczas mamy do czynienia z teologią nadprzyrodzoną lub świętą. Tak więc te dwie teologie, chociaż mają ten sam przedmiot badań tj. Boga, to w odmienny sposób Go poznają i z innego źródła czerpią o Nim wiedzę. Ponieważ teologia nadprzyrodzona w formułowaniu swych twierdzeń posługuje się terminologią filozoficzną, dlatego potrzebuje filozofii i filozofia spełnia wobec niej rolę służebną. Stąd w średniowieczu filozofię nazywano służebnicą teologii.

Podział filozofii

W dziejach filozofii proponowano różne podziały filozofii. Najogólniej dzielono filozofię na teoretyczną i praktyczną, albo na teorię bytu i teorię poznania. Inne zaś szczegółowe dyscypliny były częściami tych głównych działów.

W niniejszym opracowaniu posłużymy się podziałem filozofii następującym:

FILOZOFIA POZNANIA i FILOZOFIA BYTU

Filozofia poznania

Logika formalna. Formułuje ona zasady poprawnego myślenia i rozumowania. Została opracowana już w starożytności przez Arystotelesa. Traktowana była przez niego jako narzędzie (organom) konieczne do uprawiania filozofii.
Teoria poznania , zwana niekiedy epistemologią lub krytyką. Zajmuje się ona wartością, prawomocnością i prawdziwością ludzkiego poznania, omawia źródła poznania, a także przedmiot ludzkiego poznania. Formułowane są różne stanowiska teoriopoznawcze jak np. sensualizm, empiryzm, racjonalizm, realizm, sceptycyzm itp.

Filozofia bytu

Metafizyka zajmuje się bytem jako bytem celem ustalenia ostatecznych racji, czyli przyczyn jego istnienia i ujęcia koniecznych warunków bycia bytem. Nazywa się ona filozofią pierwszą lub ontologią. Stanowi ona centralny i podstawowy dział filozofii i decyduje o jej wartoś W zależności od koncepcji bytu wyróżnia sit metafizykę monoistyczną lub pluralistyczną, materialistyczną lub spirytualistyczną.
Filozofia Boga, zwana jest teodyceą, teologią naturalną lub ontologią Z refleksji nad bytem skończonym, ograniczonym czyli przygodnym dochodzi do uzasadnienie istnienia bytu koniecznego, nieskończonego, absolutnego, który nazywamy Bogiem.
Antropologia filozoficzną, zwana psychologią racjonalną, filozofią człowieka lub ontologią czł Zajmuje się ona bytem ludzkim wyjaśniając jego istotę, naturę i strukturę. Szczególnie zajmuje się duszą ludzką, jej duchowością i nieśmiertelnością, koncepcja człowieka zależy tu od koncepcji bytu.
Kosmologia, zwana filozofią przyrody zajmuje się bytem cielesnym zarówno ożywionym jak i nie ożywionym, bada naturę i strukturę ciał, oraz określa podstawowe właściwości bytu materialne Wyjaśnia również naturę świata materialnego i jego pochodzenie.
E Nazwa pochodzi od greckiego słowa „etos”= obyczaj. Inną
nazwą jest filozofia moralna. Etyka jest filozoficzną nauką o obyczajach, czyli moralności, jest teorią o wartościach moralnych i zasadach moralnego postępowania. Ustala warunki moralnego postępowania i moralne oceny, szuka ostatecznej racji moralności.
Jest to nauka o pięknie i zasadach oceny piękna, o wartościach estetycznych i o twórczości artystycznej.

Historia filozofii i jej znaczenie

Nie jest to dyscyplina filozoficzna, ale jest to nauka o dziejach filozofii na przestrzeni stuleci w jej dynamicznym rozwoju. Studium historii filozofii jest dlatego bardzo ważne, ponieważ zaznajamia nas z tym, jakie problemy ludzie stawiali i jak je rozwiązywali, a także uczy nas myślenia, pozwala uniknąć błędnych rozwiązań i uczy terminologii filozoficznej.

PODZIAŁ HISTORII FILOZOFII

W dziejach filozofii wyróżnia się następujące epoki:

Starożytną;
Średniowieczną
Nowożytną
i współczesną;

Filozofia starożytna

obejmuje ona wieki od VII przed Chrystusem do VI wieku po Można w niej wyodrębnić następujące okresy:

Okres przedsokratyczny obejmujący sobą czas kształtowania się filozofii, rozwój filozofii jońskiej i eleackiej oraz powstanie pierwszych szkół Czołowymi postaciami w tym okresie są : Heraklit z Efezu, Parmenides, Pitagoras, Demokryt i inni
Okres klasyczny. Przypada on na IV przed Chrystusem. Jest to okres szczytowy w rozwoju filozofii starożytnej. Działają wielcy filozofowie jak Sokrates, Platon i Arystoteles. Ci dwaj ostatni tworzą wielkie systemy filozoficzne i zakładają szkoły. Platon Akademię, a Arystoteles szkołę perypatetycką.
Okres hellenistyczny. Jest to okres rozwoju szkół ateńskich: stoickiej, epikurejskiej i sceptycznej, a także rozwoju filozofii na podłożu religijnym czego wyrazem był gnostycyzm i neoplatonizm.
Patrystyka. Jest to filozofia chrześcijańska, która pojawiła się wraz z chrześcijaństwem pod koniec epoki starożytnej . Ponieważ była uprawiana przez tzw. Ojców Kościoła, dlatego nazywała się patrystyką od słowa łacińskiego pater = ojciec. Wyróżniamy patrystykę wschodnią, czyli grecką i patrystykę zachodnią, czyli łacińską. Najwybitniejszym przedstawicielem patrystyki był święty Augustyn, który stworzył system filozoficzny zwany augustynizmem.

Filozofia średniowieczna

Wieki IX – XV po Chrystusie obejmuje:

Okres wczesnego ś Rozpoczął się od tzw. renesansu karolińskiego, kiedy to zakładano przyklasztorne i przydworskie szkoły, działali tzw. encyklopedyści zbierający to co pozostało z kultury antycznej i formowała się tzw. filozofia scholastyczna, której twórcą był święty Anzelm.
Wiek XIII zwany Wtedy to filozofia średniowieczna osiąga szczytowy rozwój , a jej wyrazem jest system filozoficzny św. Tomasza z Akwenu, zwany tomizmem W tym stuleciu rozwija się także augustynizm średniowieczny.
Okres schyłkowy zwany okresem krytycznym. Charakteryzuje się krytyką dawnych mistrzów i minimalizmem.

Filozofia nowożytna

XVI – IX po Chrystusie

Obejmuje okresy :

Filozofia Odrodzenia XVI. Charakteryzuje się nawrotem do kultury antycznej i skupia się na zagadnieniach przyrodniczych i humanistycznych. Czołowymi przedstawicielami są giordano Bruno, Franciszek Bacon, Galileusz, Machiavelli.
Racjonalizm. Przypada na w. Żywi bezgraniczne zaufanie do ludzkiego rozumu do ludzkiego rozumu, nie doceniając poznania zmysłowego. Czołowymi postaciami są: Kartezjusz, Pascal, Leibniz.
Empiryzm jest to przełom w. XVII na XVIII. Rozwija się zwłaszcza w Anglii, jego przedstawicielami są Lock i D. Hume.
Oświecenie XVIII. Rozwija się; zwłaszcza we Francji, a jego przedstawicielami encyklopedyści Wolter i Rousseau.
Krytycyzm. Przełom w. XVIII na XIX. Jego przedstawicielem jest E. Kant żyjący i działający W Królewcu.
Idealizm XIX . Rozwija się w Niemczech, a a jego twórcami są: Fichte, Schelling i Hegel.
Pozytywizm, XIX. Rozwija go A. Comte działając we Francji.

Filozofia współczesna

Przypada ona na koniec wieku XIX i na wiek XX, a obejmuje nastepujące kierunki:

neotomizm;
neopozytywizm;
materializm dialektyczny, czyli marksizm;
fenomenologię;
egzystencjalizm;
strukturalizm;

Ponadto we współczesnej filozofii dominuje tzw. Personalizm, który nie tyle jest kierunkiem, co raczej pewnym nurtem, do którego usiłują odwoływać się współczesne, często przeciwstawne kierunki.

FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA

Określając czym jest filozofia, stwierdziliśmy uprzednio, że to wiedza czysto naturalna odwołująca się jedynie do ludzkiego rozumu. Powstaje więc pytanie czy jest rzeczą uzasadnioną mówić o filozofii chrześcijańskiej? Jeśli tak, to co należy rozumieć przez filozofię chrześcijańską. Mówiąc o filozofii chrześcijańskiej nie znaczy to, że czerpie ona swe uzasadnienie z Objawienia chrześcijańskiego, bo wówczas stałaby się teologią, ale że jest ona rozwijana przez filozofów chrześcijańskich, że chrześcijaństwo podsuwa pewne tematy do refleksji, ze szerzej rozwijane są tu zagadnienia, które bliższe są sprawom religii i wiary. Ponadto wiara chrześcijańska stanowi dla filozofa tzw. Normę negatywną, tzn. jeśli rozwiązania do jakich dochodzi staja w sprzeczności z wiara – jest znakiem, ze w refleksji filozoficznej popełniono błąd.

Filozofia chrześcijańska różni się od innych filozofii tym, że jest otwarta na zagadnienia, które na terenie wiary wymagają zajęcia się nimi przez filozofię. Nie ignoruje ich, tylko rozważa w sposób racjonalny, pragnąc dojść do pewnej syntezy między światem przyrodzonym a nadprzyrodzonym.

Filozofia chrześcijańska nie jest więc jakimś gotowym systemem czy wzorem. W dziejach myśli ludzkiej takich wykończonych systemów być nie może. Stąd być może wiele wariantów filozofii chrześcijańskiej, chociaż kierunek tomistyczny zyskał sobie największe uznanie. Wydaje się jednak, ze lepiej byłoby mówić nie tyle o filozofii chrześcijańskiej, co raczej o specyficznie chrześcijańskim sposobie filozofowania, który wyznaczony jest ideą niesprzeczności między wiarą i wiedzą. Niesprzeczność ta wynika z faktu, że ten sam Bóg jest dawcą objawienia, jak i stwórcą rozumu.

KONCEPCJA FILOZOFII

W dziejach filozofii wykształtowały się różne koncepcje filozofii. Można je sprowadzić do następujących ujęć.

Filozofia to:

Wiedza o prawdziwej rzeczywistości. Twórcą jej jest Platon, według którego wiedzy potocznej, tj. wiedzy o rzeczach należy przeciwstawić wiedzę o prawdziwej rzeczywistości. Wiedza ta dotyczy tego, co naprawdę jest, prawdziwego bytu, jakim wg niego są idee, czyli byty wieczne, będące wzorami dla rzeczy tego świata. Tylko świat idei wiecznych jest odpowiednim przedmiotem poznania dla umysłu, który obcując z ideami zdobywa prawdziwą wiedzę;
Nauka o ostatecznych zasadach i przyczynach bytu. Takie rozumienie filozofii wypracował Arystoteles. Według niego filozofia winna być nauką o bycie jako takim, a cięć o tym, co jest jednostkowe, konkretne i cielesne. Ma więc charakter metafizyczny. Powinna traktować o tym, co jest nam bezpośrednio dane, czyli o rzeczach i o tym, co dla tak rozumianego bytu jest istotne i najważniejsze, a co w konsekwencji pozwala nam ten byt zrozumieć. Są nimi tzw. Przyczyny bytu:
- Materialna – z jakiego tworzywa jest zbudowany?
- Formalna – czym jest, czyli jaka jest jego istota?
- Sprawcza – dzięki czemu powstał?
- Celowa – po co istnieje/

Powyższą koncepcję bytu podjął św. Tomasz z Akwenu i neotomiści.

Mądrość życiowa. Filozofię jako mądrość życiową, czyli sztukę życia pojmowali już w starożytności ci, którzy dociekali na czym polega ludzkie szczęście. Nie interesowały ich racje, czy przyczyny bytu, ale ludzki los. Należeli do nich stoicy, epikurejczycy, Sokrates i inni.
Służebnica teologii. W ten sposób była rozumiana filozofia w średniowieczu. Dominował wówczas teocentryzm tzn. ukierunkowanie wszystkiego na Boga. Za najdoskonalszą wiedzę uważano teologię, bo ona zajmowała się najdoskonalszym bytem – Bogiem. Filozofia miała być dla niej służebnicą, tak jak dziś matematyka jest narzędziem fizyki. Miała dostarczać racjonalnych argumentów i odpowiedniej terminologii. Nie oznaczało to jednak, że nie ceniono filozofii, przeciwnie uważano ją za najdoskonalszą postać naturalnego poznania ludzkiego.
Służebnica nauk szczegółowych. Takie cele stawiali przed filozofią filozofowie nowożytni, jak:
- Bacon – winna opracowywać metody dla badań naukowych;
- Comte – winna dokonywać syntezy wyników nauk szczegółowych;
- Marks – winna uczyć jak zmieniać świat;
  - Nauka o poznaniu. Takie rozumienie filozofii zrodziło się pod wpływem rozwoju nauk przyrodniczych i krytyki pod adresem metafizyki, jaką podjęli empiryści i E. Kant. Wg nich zagadnienia, jakimi zajmowała się tradycyjnie filozofia, tj. zagadnienia metafizyczne wykraczają poza możliwości poznawcze człowieka i dlatego sądy metafizyczne jako wykraczające poza doświadczenie nie mają wartości naukowej. Filozofia powinna zająć się tylko analizą ludzkiego poznania i określeniem jego zakresu i wartości.
  - Nauka o języku. Sprowadzanie filozofii do przeprowadzania analiz jest charakterystyczne dla filozofii współczesnej, zwłaszcza w takich nurtach, jak: filozofia analityczna, strukturalizm, hermeneutyka, pozytywizm logiczny itp. Filozofia ma więc zajmować się analizą języka lub interpretacją tekstu i na tej drodze znajdować wyjaśnienie rzeczywistości i człowieka.

Wyżej przytoczone koncepcje filozofii są bardzo zróżnicowane i dyskusyjne. Wydaje się jednak, że filozofia bez orientacji metafizycznej pozbawia się należnego sobie miejsca i niejako rezygnuje z podejmowania fundamentalnych pytań i szukania na nie ostatecznych odpowiedzi.