Wagary
Wagarowanie jest stosunkowo częstym zjawiskiem obserwowanym w zachowaniach uczniów różnego typu szkól. Stanowią jeden z pierwszych sygnałów informujących dorosłych o tym, że należy zainteresować się dzieckiem. Przyczyny wagarów bywają różne. Jedną z głównych są błędy dydaktyczno-wychowawcze popełnione przez szkołę oraz dom rodzinny. Inne bardziej szczegółowe przyczyny wagarów to: brak odpowiedniej opieki ze strony rodziców, obawa przed ocenami niedostatecznymi albo przed nauczycielem, namowa kolegów itp. Wagarowanie uważane jest powszechnie za rodzaj zachowania typu niekontrolowanego rozładowania negatywnych emocji, zazwyczaj związanego z czynami chuligańskimi i zachowaniami destrukcyjnymi. Wagarowicze pozostają pod silniejszym wpływem rówieśników, często kłamią, popełniają kradzieże i przebywają po szkole poza domem.
Działania podejmowane przez szkoły w celu ograniczania tego zjawiska mają charakter formalny. Problem jest spychany na rodzinę, która często sama jest dysfunkcjonalna.
Używanie alkoholu i środków odurzających
W procesie ludzkich wyborów obserwujemy negatywne zjawisko uzależnienia się człowieka od środków chemicznych, odurzających, narkotycznych. Z narkomanią spotykamy się wszędzie, w szkole, na ulicy, w domu. Niektórzy boją się jej, dla innych ma ona posmak „zakazanego owocu”. W wielu domach narkomania to temat tabu, nie należy go poruszać, aby nie wzbudzać w młodym człowieku ciekawości. Narkomania to choroba braku. Braku miłości i poczucia bezpieczeństwa, a do jej „zarażenia” dochodzi najczęściej w dzieciństwie. Narkotyczny wirus to bakcyl rezygnacji, zarażony człowiek rezygnuje z możliwości rozwoju, rezygnuje z siebie i swojego życia.
Narkomania to choroba duszy i emocji. Walka z tą chorobą jest niezwykle trudna, bo przecież uzależnieni rzadko pozostają samotni w swojej chorobie. Zwykle towarzyszą im jeszcze inne osoby – rodzice, dziadkowie, przyjaciele. Najważniejsza w tym przypadku jest profilaktyka. A dobra profilaktyka to wczesna profilaktyka. Im wcześniej wkroczymy z edukacją, tym większe mamy szanse na ukształtowanie odpowiedniego podejścia dzieci i młodzieży do narkotyków. Młodsze dzieci są zwykle optymistyczne, ciekawe, chętnie poznają nowe rzeczy. Są też niecierpliwe w swej pasji poznania, ale także niezwykle ufne. Wierzą w to, co mówią dorośli. Dlatego niezwykle waż-na rola przypada rodzicom i nauczycielom. Dzieci właśnie od nich chcą dowiedzieć się, co jest dobre, a co złe. Dlatego warto z nimi rozmawiać, przekazując wiedzę o zdrowiu czy niebezpieczeństwie nadużywania leków.[1]
Pogłębiające się bezrobocie i ogólnie trudna sytuacja w kraju nie ułatwia rozwiązywania problemów uzależnień. Nikotynizm to poważny problem w dziedzinie uzależnień. Rozpowszechnienie i dostępność papierosów interesuje także młodzież. Nikotyna i palenie papierosów nie są postrzegane jako coś szczególnie nagannego w naszym „dorosłym” społeczeństwie i taką opinię przejmuje młodzież. Pierwszy papieros wypalany jest najczęściej w domu, w gronie rówieśników. Dopiero niedawno zaczęła się moda na świat i życie bez papierosów. Pomóc temu mają ogólnoświatowe i ogólnopolskie akcje, np. Dzień bez papierosa, Rzuć palenie razem z nami. Wprowadza się zakaz palenia w miejscach publicznych. Mamy więc szkoły, szpitale, czy biura bez palenia. Ogranicza się reklamę papierosów, umieszcza na pudełkach ostrzeżenia o szkodliwości palenia.
W ostatnich kilku latach obserwujemy wyraźny wzrost zagrożeń alkoholowych wśród młodzieży. Alkohol okazuje się aż tak atrakcyjny, że wielu młodych sięga po napoje alkoholowe, mimo że zdają sobie sprawę z zagrożeń, a znaczna część osobiście doświadcza tragicznych skutków choroby alkoholowej we własnej rodzinie. Akceptacja społeczna dla sprzedaży alkoholu nieletnim oraz coraz niższy wiek inicjacji alkoholowej sprawia, że zasięg problemów związanych z piciem młodzieży staje się coraz szerszy. Zauważa się zacieranie różnic wśród chłopców i dziewcząt w zakresie podejmowania prób picia alkoholu. Młodzi ludzie najczęściej sięgają po piwo. Bezpośrednią przyczyną sięgania po alkohol przez dzieci i młodzież jest związane z ich problemami emocjonalnymi. Wielu młodych, którzy cierpią, chce poprawić sobie nastrój, bez poprawiania własnego życia i postępowania. Alkohol okazuje się patologicznie atrakcyjny dla tych, którzy przeżywają stany lęku, niepokoju, rozgoryczenia, depresji.
Na uzależnienia podatni okazują się zwłaszcza ci młodzi, którym brakuje dojrzałej hierarchii wartości, którzy nie podejmują trudu tworzenia pozytywnych więzi, którzy nie są odporni na frustrację, nie stawiają sobie wymagań, nie podejmują odpowiedzialności za własne życie i postępowanie, którzy szukają doraźnej przyjemności lub ulgi.
Zachowania agresywne, przemoc i wandalizm
Niepokojącą sprawą jest nasilenie agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży. Szybki przepływ informacji, rozwój mass mediów, Internetu spowodowały, iż codziennie jesteśmy świadkami zachowań, które możemy określić jako przemoc, gwałt, terroryzm, zabójstwa, napady. Agresja jako forma zachowań interpersonalnych oraz sposób rozwiązywania konfliktów stały się w ostatnich latach, w ocenie społeczeństw, udziałem coraz liczniejszych grup dzieci i młodzieży. Coraz częściej mówi się w szkołach o narastaniu problemu agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży. Następuje wyraźny wzrost liczby agresywnych zachowań uczniów na terenie placówek.[2]
Źródeł agresji i przemocy jest bardzo wiele i są one różnorodne. Duży wpływ stanowi rodzina i osłabienie jej roli wychowawczej, nieodpowiednie środowisko rówieśnicze, szkoła, w której w wielu przypadkach dydaktyka zdominowała działalność, odsuwając funkcję wychowawczą i opiekuńczą, a także środki masowego przekazu – telewizja, ukazująca w filmach sceny okrucieństwa, agresji i zabijania.[3]
Ważną rolę w kształtowaniu postaw w ogóle, postaw nieagresywnych w szczególności, spełniają rodzice. Przekazywane przez nich wzory zachowań, a przede wszystkim stosowany system kar i nagród zdają się jednak nie sprzyjać w wyrabianiu pozytywnych nawyków. Większość rodziców wymierza karę za agresywne zachowanie, gdy tylko je dostrzeże. Sprawia to, iż dziecko bardzo szybko uczy się hamować agresję, ale tylko w obecności rodziców i w domu. Dzieci karane za przejaw agresji przez rodziców zachowują się bardzo brutalnie poza domem i w szkole, wśród rówieśników.
Słowo wandalizm wyzwala silne emocje, podobnie jak terminy demoralizacja, przestępczość nieletnich czy narkomania. Wandalizm w życiu codziennym jest w zasadzie czynem niszczycielskim, w którym człowiek wyładowuje nagromadzoną energię na otaczających go przedmiotach, co często czyni młodzież w szkole, na stadionach sportowych, w parkach czy na przystankach. Dorośli winni reagować na rozwydrzenie młodocianych. Społeczeństwo wykoleja się wówczas, gdy nie potrafi wystarczająco wcześnie zaznajomić swych najmłodszych członków z obowiązującymi zasadami porządku publicznego. Dlatego należy dążyć do złagodzenia tego bolesnego problemu, jakim jest wandalizm młodocianych.
Przestępczość nieletnich
W ostatnich latach odnotowuje się stały wzrost liczby sprawców i liczby dokonywanych przestępstw. Szczególnie niepokojące są dwie tendencje występujące w przestępczości nieletnich – brutalizacja działań sprawców oraz rosnąca liczba nastolatków popełniających czyny karalne. Należy to zjawisko traktować ze szczególną uwagą. Wynika to z faktu, że nieletniość to okres dorastania, a więc wdrażania jednostki do samodzielnego życia w społeczeństwie. Młodzież dorasta w świecie licznych konfliktów społecznych, pogłębiających się nierówności, wielkich trudności w usamodzielnieniu się, uzyskaniu pracy czy mieszkania. Obfitość dostępnych dóbr materialnych dostarcza wielu pokus; łatwo im ulec wobec szerzących się postaw konsumpcyjnych i narzucających się wzorów sukcesu materialnego. Rodziny nie potrafią się często wywiązać ze swoich obowiązków opiekuńczo-wychowawczych, przekazać dzieciom odpowiedniego systemu wartości.[4]
Próby samobójcze wśród nastolatków
Samobójstwo jest rezygnacją człowieka z życia społecznego. Przyczyny podejmowania przez młodzież prób samobójczych nie różnią się od motywacji dorosłych. Wciąż na świecie obserwuje się wzrost liczby samobójstw wśród nieletnich. Niepokój budzi zwłaszcza obniżanie się wieku dzieci – samobójców. Zagrożenie wzrasta w przypadku współistnienia nieporozumień w rodzinie, szkole czy emocjonalnego odrzucenia dziecka. Listy pozostawione przez samobójców wskazują na występujący u nich brak poczucia bezpieczeństwa oraz chęć ucieczki od trudnej do zniesienia sytuacji. Czasami jest to tylko demonstracja swojego bólu wobec najbliższych. Najczęściej dziecko-samobójca nie pragnie śmierci dla niej samej, ale ucieka przed życiem, które sprawia mu trudny do zniesienia ból. Subiektywnie przestaje ono dostrzegać jakąkolwiek szansę na wyjście z tej sytuacji. Zmęczone przykrymi wydarzeniami, zamiast poszukiwać kolejnych sposobów przezwyciężenia kryzysu, obmyśla jak raz na zawsze przerwać ten dramat.
Wsparcie dziecka zagrożonego samobójstwem wymaga wszechstronnej opieki. Przede wszystkim powinno ono czuć się kochanym i zauważanym oraz żyć w atmosferze zaufania i bezpieczeństwa.[5]
[1] D. Pstrąg , Wybrane zagadnienia z problematyki uzależnień, Rzeszów 2000, s. 49.
[2] J. Danielewska, Agresja u dzieci, Warszawa 2002, s. 14.
[3] J. Cichowicz, Niedostosowanie społeczne dzieci i młodzieży: wybrane problemy, Olsztyn 1992, s. 25.
[4] B. Fatyga , Dzicy z naszej ulicy. Antropologia kultury młodzieżowej, Warszawa 1999, s. 97.
[5] B. Hołyst , Na granicy życia i śmierci, Warszawa 1997, s. 53.
[BS]