Gmina Busko – Zdrój powszechnie postrzegana jest jako region uzdrowiskowo-rolniczy. Jej walory nie obejmują jedynie popularnego uzdrowiska, wiążą się także z wyjątkowym bogactwem przyrody, krajobrazu oraz historii. Daje się również zauważyć obecność wielu cennych zabytków architektury. Obszar wiejski gminy Busko-Zdrój posiada ciekawe produkty turystyczne oraz regionalne. Poszczególne miejscowości gminy przedstawiono w poniższej tabeli.
|
Miejscowość |
Historia |
| Baranów | wieś położona w południowo – wschodniej części gminy. Nazwa wsi używana była już w latach 1470–1480. W XV wieku wieś należała do biskupów krakowskich, do dziś w przekazie słownym producent baraniny, |
| Bilczów | wieś położona w południowo – zachodniej części gminy Busko – Zdrój, w zachodniej części Niecki Soleckiej. Nazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osady Bielec lub Biełko. W latach 1470–1480 pisano ją „Bielczów”, od 1888 roku pisano już „Bilczów”, |
| Biniątki | mała wieś leżąca w południowo – zachodniej części gminy Busko – Zdrój, nazwa wsi Biniątki była kiedyś pisana „Bieniątki”., w połowie XV wieku było tam kilka folwarków rycerskich, |
| Błoniec | leży wzdłuż drogi biegnącej od zachodu do wschodu, u podnóży największego wzniesienia w Gminie Busko – Zdrój (Wzgórze Błoniec – 333 m n.p.m.), historia Błońca jako samodzielnej wsi zaczyna się prawdopodobnie dopiero w połowie XIX w, po wyłączeniu osady Błoniec z majątku Strzałków, zagłębie truskawkowe, |
| Bronina | leży 2 km na wschód od Buska – Zdrój, wzdłuż Garbu Wójczańsko –Pińczowskiego, od północy i wschodu, wieś graniczy z Szanieckim Parkiem Krajobrazowym, Bronina znana była już w średniowieczu i od XIII wieku stanowiła uposażenie klasztoru premonstratensów w Busku, w Broninie znajduje się jeziorko o krasowym charakterze, bicie pamiątkowych monet u kowala, rokrocznie organizowane jest święto jabłuszka |
| Budzyń | najbardziej wysunięta na południe wieś gminy Busko – Zdrój, leży z dala od większych ośrodków życia społecznego na słabej ziemi, dlatego nie rozbudowała się i pozostała małą wioską, o większym ożywieniu można mówić w połowie XIX wieku, kiedy w Budzyniu powstał budynek dworu w otoczeniu ładnego parku dworskiego, |
| Chotelek | leży 3 km na południowy – zachód od Buska- Zdroju, za czasów Długosza wieś należała w połowie do kolegiaty sandomierskiej, a druga połowa była własnością Stanisława i Piotra Korzeńskich herbu Strzemię. Drewniany kościół p.w. św. Stanisława z 1527 roku, przez wieś przechodzi niebieski szlak turystyczny z Pińczowa do Wiślicy, we wsi znajduje się gotycki kościół pw. św. Bartłomieja ufundowany przez Jana Długosza i wzniesiony w latach 1440-1450, przebudowany w XIX wieku, gospodarstwo agroturystyczne, |
| Dobrowoda | wieś leżąca 9 km od Buska – Zdroju, na terenie Niecki Soleckiej, wzmiankowana już w 1238 roku, posiadała murowany kościół parafialny, kościół późnogotycki, epitafium św. Boboli, |
| Elżbiecin | leży 5 km na północ od Busko – Zdrój, przez miejscowość płynie strumień Bełek, nazwa wsi Elżbiecin pochodzi zapewne od imienia właścicielki i takiej nazwy używano według zapisów już w 1881 roku |
| Gadawa | leży w południowo – wschodniej części gminy Busko – Zdrój, na terenie Niecki Soleckiej, w X wieku wieś i folwark Gadawa należały do Jana Feliksa z Tarnowa, kasztelana wiślickiego, herbu Leliwa, nazwy wsi używano już w 1413 roku, |
| Galów | leży na północno – zachodniej granicy gminy Busko – Zdrój., w XV wieku wieś była własnością Kruszyny herbu Mądrostka, nazwa znana od 1379 roku, pisano ją wówczas „Gallów”, |
| Janina | leży w północno – wschodniej części gminy Busko – Zdrój, nazwa wioski pochodzi od herbu „Janina”, –wyobrażającego tarczę rycerską, w 1154 roku syn Bolesława Krzywoustego, Henryk, książę sandomierski ufundował w Zagości kościół i szpital, który oddał pod Zarząd Templariuszy, wśród wiosek stanowiących uposażenie Braci Szpitalnych, Janina jest wymieniana jako wioska należąca do tej fundacji, Kościół p.w. św. Wojciecha, klasycystyczny z 1822 roku, występują tam zwierzęta i rośliny chronione: miłek wiosenny oraz ptaki drapieżne jastrzębie i myszołowy, |
| Kameduły | wieś na zachodniej granicy gminy Busko – Zdrój, historia miejscowości sięga VII wieku, kiedy stanowiła własność margrabiego Józefa Myszkowskiego, który wzniósł wśród lasów klasztor Kamedułów i drewniany kościółek (obecnie stoi tam pomnik – mogiła powstańców 1863 roku.)., pomniki przyrody – 3 dęby szypułkowe o obwodach pni 280 cm, 320 cm, 340 cm, |
| Kawczyce | wieś leżąca 7 km na południe od Buska – Zdrój, nazwa wsi pochodzi od staropolskiej osady „Kawka”, w 1529 r. pisano ją „Cawczycze”, jak prowadzą zapiski z prowadzonych wykopalisk archeologicznych, na terenie Kawczyc istniało osadnictwo z okresu wpływów rzymskich, |
| Kołaczkowice | leżą w południowo – wschodniej części gminy Busko – Zdrój, nazwa wsi pochodzi od staropolskiej nazwy osady „Kołacz”, w XV wieku wieś należała do Jana i Tomasza herbu Janina, |
| Kostki Duże | leżą na południe od Garbu Wójczańsko – Pińczowskiego, w północno-zachodniej części Niecki Soleckiej, na granicy z Doliną Nidy i Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego, w roku 1396 nazwę wsi pisano „de Kostky”, w Kostkach Dużych niegdyś był dwór szlachecki, |
| Kostki Małe | leżą na zachód od wsi Kostki Duże, obie wsie Kostki Małe i Kostki Duże należały kiedyś do rodu Kosteckich. |
| Kotki | to wieś leżąca przy drodze biegnącej od Zwierzyńca do Janiny, były własnością Piotra Knota herbu Pilawa, nazwa wsi Kotki pisana była w 1428 roku. „Kothy”, figura św. Tekli z XVIII wieku, barkowa z płaskorzeźbami, gospodarstwo agroturystyczne, |
| Las
Winiarski |
leży na zachodniej granicy gminy Busko – Zdrój, pośród lasów, w 1884 roku nazwę wsi pisano „Las” i była częścią wsi Grochowiska, nazwy „Las Winiarski” zaczęto używać dopiero pod koniec wieku XIX. |
| Łagiewniki | wieś leżąca około 1km na północny – wschód od Buska – Zdroju, stara część wsi, zlokalizowana była wzdłuż drogi wydrążonej przez wodę w gipsowych skałach, nazwa wsi Łagiewniki (w 1579 roku pisano Lagiewniki), pochodzi od wsi służebnej, Łagiewnicy byli to producenci łagwi, czyli naczyń na płyny lub zajmujący się warzeniem piwa i syceniem miodu, osady służebne grupowane były w pobliżu dworów książęcych i biskupich lub w pobliżu klasztorów. „Zimne wody” rezerwat z unikalną florą i fauną (stanowiska z miłkiem wiosennym), |
| Mikułowice | miejscowość leży 2 km na północ od centrum Buska- Zdroju, na Garbie Wójczańsko – Pińczowskim, a północno – wschodnia część wsi wchodzi w skład Szanieckiego Parku Krajobrazowego, centrum wsi stanowią trzy stawy, w południowo – wschodniej części wsi znajdują się złoża borowiny, w XII wieku, Mikułowice stanowiły uposażenie klasztoru premonstrantesów w Busku, grodzisko (wał) – średniowieczna budowla obronna, wizyta w domu rzeźbiarza, |
| Młyny | leżą w północnej części gminy Busko – Zdrój, we wsi było pięć młynów wybudowanych nad Potokiem Pomykowskim i dlatego wieś otrzymała nazwę – Młyny, w latach 1470–1480 pisano nazwę wsi „Milini”, do dziś zachowane koło wodne, młyn murowany z drewnianym dachem z 1913 roku, z 1914 roku w przysiółku Psia Górka, z 1913 roku w przysiółku Schodnia z zabytkowymi maszynami i żarnami, |
| Nowa Wieś | leży na wschód od wsi Błoniec, historia tej wsi jest stosunkowo krótka, bowiem powstała ona na przełomie XIX i XX wieku, Nowa Wieś leży na północnej stronie Garbu Wójczańsko – Pińczowskiego, na lessowych urodzajnych polach, zachodnia część wsi dotyka granic Szanieckiego Parku Krajobrazowego, zagłębie truskawkowe, |
| Nowy
Folwark |
wieś leży na Garbie Wólczańsko – Pińczowskim., na południe od wsi jest las szaniecki i płynie tam w kierunku zachodnim strumyk o nazwie Smug., nazwa wsi „Folwark” pojawiła się w zapiskach w 1791 roku jako część wsi Szaniec, historia wsi jest stosunkowo krótka, bowiem jej powstanie to koniec XVIII wieku, czyli początek osadnictwa, właściwy rozwój wsi nastąpił dopiero w XIX wieku, |
| Oleszki | Miejscowość leży 6 km na zachód od Buska – Zdroju, w pobliżu drogi prowadzącej do Pińczowa, w Oleszkach, jak chyba w żadnej wsi na Ponidziu, wszystkie drogi krzyżują się pod kątem prostym, |
| Olganów | leży przy drodze Busko – Zdrój – Nowy Korczyn, 8 km od miasta Busko – Zdrój, w malowniczym pofałdowanym terenie, wspinającym się na wysokie wzgórze, na którym znajduje się punkt widokowy, nazwę Olganów w 1395 roku pisano „de Lganów”, a pochodzi od nazwy osiedla „Lgan” lub „Łgan”, co niegdyś znaczyło „łgać”, |
| Owczary | wieś położona 2 km na wschód od Buska – Zdrój, na nizinnym, podmokłym terenie i grubych pokładach gipsu, nazwa wioski wskazuje, że w średniowieczu było to osada służebna, gdzie hodowano owce, zapewne dla grodu w Szczaworyżu, |
| Palonki | leżą w północno – wschodniej części gminy Busko – Zdrój, na północy od wsi są lasy balicki i od wschodu bosowicki, od południa płynie rzeczka Sanica, |
| Pęczelice | leżą 1km na południe od Żernik Górnych, według rejestrów poborów z 1579 roku wieś Pęczelice należała do Stanisława Gnońskiego, w latach 1470-1480 nazwę wsi pisano „Panczelce”, „Ostra Góra” – rezerwat roślin ciepłolubnych, „Wino Spod Kapturowej Góry”, zbór ariański – pozostałości, zbudowany w latach 1570-84, przebudowany w XX wieku, ślady sklepień kolebkowych, fragment późnorenesansowego obramienia okiennego, figury: Chrystusa Frasobliwego z XIX wieku, św. Floriana z płaskorzeźbami świętych z 1910 roku, |
| Podgaje | to wieś leżąca po obu stronach drogi biegnącej od Zwierzyńca do Stopnicy przez Janinę, droga ta na całej długości wsi, stanowi północną granicę Szanieckiego Parku Krajobrazowego, w XV wieku Podgaje były małą wioską, |
| Radzanów | leży 3 km od Buska – Zdroju, w XV wieku Radzanów był własnością Mikołaja herbu Habdank, nazwę wsi pisano w 1397 roku „de Radzonow”, w 1470 r. „Radzon”, zalew, dworek z XVIII wieku z parkiem krajobrazowym, gospodarstwo agroturystyczne, |
| Ruczynów | wieś we wschodniej części gminy Busko – Zdrój, od południa wieś graniczy z Szanieckim Parkiem Krajobrazowym, górą Chełmnicą oraz lasem strzałkowskim, w 1579 roku wieś Ruczynów należała do dziedzica Sepichowskiego, a dzierżawcą wsi był Stanisław Ligięza, w 1827 roku Ruczynów był wsią prywatną, należał do dworu w Strzałkowie, nazwa wsi pisana była w 1470 roku „Ruszlinow”, w 1579 r. „Ruczlinoff – następnie „Ruślinów”, |
| Siesławice | W XV wieku pisano „Swyslawycze”, w połowie XV wieku wieś była własnością Mikołaja Biechowskiego herbu Powała i Grzegorza Sowy herbu Drużyna, uroczysko Karabosy, anyżówka, gęsina, gospodarstwo agroturystyczne „Brzoskwiniowy Sad”, figura św. Floriana, „Karabosy” – geologiczny pomnik przyrody, formy krasowe: werteby, rynny, otwory jaskiń, |
| Skorzów | leży 7 km na północ od Buska – Zdroju, w północnej części Kotliny Borzykowskiej, w 1508 roku. dowiadujemy się, że wsie Skorzów, Szaniec, i Młyny były własnością Stanisława z Kurozwęk, w roku 1508 pisano nazwę wsi „Skorzow”, |
| Skotniki Duże | wieś leżąca na południe od Szczaworyża wzdłuż rzeki od Radzanowa w kierunku Baranowa, w 1826 roku używano nazwy Skotniki Wielkie, około 1957 roku prowadzono na tym terenie badania poszukiwawcze ropy naftowej, natrafiono na wodę siarczano – słoną, figura św. Tekli z 1796 roku, obok Ostrej Góry – pomnik przyrody; wzgórze z wapieni kredy z roślinnością ciepłolubną, w budynku szkoły – nauka wyplatania z wikliny u artystki Beaty Borek, gospodarstwo agroturystyczne, |
| Skotniki Małe | wieś leżąca przy drodze od Szczaworyża w kierunku Skotnik Dużych i Radzanowa, początkowo Skotniki Małe i Duże stanowiły jedną wieś, dobrze zachowany młyn drewniany z 1929 roku, |
| Słabkowice | leży na północnej granicy Busko – Zdrój, wzdłuż środkowej części Kotliny Brzykowskiej., w 1508 roku wieś Słabkowice razem z Szańcem, Borzykową i wieloma innymi wsiami, należała do Stanisława z Kurozwęk, w 1579 r. Słabkowice, Szaniec i przyległe wsie należały do Wojciecha Padniewskiego – starosty dybowskiego, występują tam zwierzęta i rośliny chronione: miłek wiosenny oraz ptaki drapieżne jastrzębie i myszołowy, |
| Służów | znajduje się na północno – wschodnim krańcu gminy Busko – Zdrój, pomiędzy wsiami Palonki, a Słabkowice. Ta mała wioska jest malowniczo położona pomiędzy Strumieniem Bełek i Potokiem Pomykowskim, wpadającymi do stawów w Budach, a rzeczka Sanicą, w połowie XV wieku wieś Służów stanowiła własność klasztoru buskiego, |
| Szaniec | stara, bogata wieś, o której pierwsze wiadomości pochodzą z XII wieku, bogactwo czerpała z żyznych gleb i działających dawniej kamieniołomów, w XV wieku właścicielem wsi był Krzesław Kurozwięcki z Kurozwęk, biskup kujawski i kanclerz wielki koronny, który w roku 1499 ufundował kościół parafialny Wniebowzięcia N.P. Marii, zbudowany z kamienia ciosanego, w XVII wieku Szaniec był w posiadaniu rodu Myszkowskich, a w XVIII wieku rodziny Wielkopolskich, którzy następnie sprzedali go na początku XIX wieku Janowi Olbrychowi, zwanemu również Szanieckim, renesansowy zespół dworski z XVI wieku, |
| Szczaworyż | leży na wschód od Buska – Zdroju, wzdłuż wzgórz Garbu Wójczańsko – Pińczowskiego, już w połowie XV wieku istniał tu Kościół Parafialny pod wezwaniem św. Jakuba i Leonarda, przez wieś przechodzi czerwony szlak turystyczny z Buska-Zdroju do miejscowości Solec-Zdrój oraz zielony szlak turystyczny z Wiślicy do Grochowisk, architektura obronna, grodzisko wczesnośredniowieczne odkryte w latach 1962-63, |
| Wełecz | wieś leży około 3 km na zachód od Buska – Zdroju, równolegle do drogi biegnącej w kierunku Pińczowa, w połowie XV wieku Wełecz był wsią królewską, pomnik przyrody – sosna pospolita, |
| Widuchowa | leży 6 km na wschód od Buska – Zdroju, jest położona malowniczo wśród wzgórz i lasów, równolegle do drogi płynie potok, który wypływa w rejonie lasu widuchowskiego i wpada do rzeki Sanicy za wsią Kotki, najstarsze zapiski podają, że w XIV wieku Widuchowa była wsią i folwarkiem ze stawami, istniała tu wielka gorzelnia oraz hodowla owiec i bydła opasowego, dworek z XVII w. z parkiem krajobrazowym, na planie kwadratu, od frontu pięcioarkadowy podcień z jońskimi kolumnami, sklepienia kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe, kościółek późnobarokowy z 1791 roku obok kapliczka kamienna słupowa z kolumienkami i daszkiem z przeł. XVI/XVII wieku, figura Chrystusa Frasobliwego z XVIII wieku, |
| Wolica | leży 6 km od centrum Buska – Zdroju, przy drodze z Buska – Zdroju do Wiślicy, najstarsza cześć wsi leży na wzgórzu po prawej stronie drogi do Wiślicy, nad rzeczką Maskalis, nazwę wsi Wolica koła Buska – Zdroju , w latach 1470–1480 pisano „Wolicza”, ośrodek hipoterapii, gospodarstwo agroturystyczne, |
| Zbludowice | jest to południowa część Buska – Zdroju, która nie została włączona w obszar miasta i nadal pozostaje jako samodzielna wieś, historia wsi Zbludowice sięga połowy XV wieku, |
| Zbrodzice | leżą 3km na północny – wschód od Buska – Zdroju, na malowniczym pagórkowatym terenie, w obszarze Szanieckiego Parku Krajobrazowego, przez wieś przepływa struga, która niegdyś zasilała dwa duże stawy, obecnie we wsi są trzy małe stawy, w połowie XV wieku wieś stanowiła własność Jana ze Służowa herbu Łodzia, w 1508 roku wieś Zbrodzice stanowiła własność Stanisława z Kurozwęk, |
| Zwierzyniec | leży 5 km na północ od Buska – Zdroju na terenie Szanieckiego Parku Krajobrazowego, w XVII wieku wieś Zwierzyniec należała do folwarku Elżbiecin. Nazwa wsi nawiązuje do dawnych przydworskich zwierzyńców, w których hodowano zwierzęta łowne, zapewne dla dworu szanieckiego, |
| Żerniki
Górne |
leżą na wschód od Broniny, część wsi ciągnie się wzdłuż Garbu Pińczowsko – Wójczańskiego, wieś posiada ciekawą historię, nad wsią wznosi się kopiec uważany za grodzisko Arian, najnowsze badania archeologiczne wskazują, że w Żernikach Górnych znajduje się kurhan wzniesiony przez ludność kultury trzcinieckiej, w starszym okresie epoki brązu, |