Każdą logiczna część zdania rozwiniętego, z wyjątkiem orzeczenia czasownikowego, możemy przekształcić na pełne zdanie, które jako składnik logiczny innego zdania jest w stosunku do niego zdaniem podrzędnym.
Zdanie podrzędnie złożone składa się ze zdania nadrzędnego (określanego) i podrzędnego (określającego).
Pamiętajmy, że po zdaniu nadrzędnym stawiamy pytanie, a zdaniem podrzędnym odpowiadamy na nie, np.
Usiadł (dlaczego?), bo był zmęczony.
Wiem (co?), że nic nie wiem.
ZDANIA PODRZĘDNE PRZYDAWKOWE
Zdania podrzędne przydawkowe odpowiadają na pytania przydawki: jaki?,który?, czyj?, ile?
Usta, które kłamią, zabijają duszę.
Najbardziej cenię ludzi, na których mogę polegać.
Lubię książki, które mają dynamiczną akcję.
ZDANIA PODRZĘDNE DOPEŁNIENIOWE
Zdaniami dopełnieniowymi nazywamy zdania, które zastępują dopełnienie zdania nadrzędnego i odpowiadają (tak jak dopełnienie) na pytania przypadków zależnych.
Po drodze Woźny ciągle Sędziemu tłumaczył, dlaczego zarządzenie pańskie przeinaczył.
Wiem, że nic nie wiem.
Zgadnijcie, czyim ja posłem.
Powiedział, że jutro będzie klasówka.
ZDANIA PODRZĘDNE OKOLICZNIKOWE
Zdania podrzędne okolicznikowe zastępują okoliczniki zdania nadrzędnego i odpowiadają na pytania okoliczników, np. jak?, gdzie?, kiedy?, po co?, dlaczego?, pod jakim warunkiem?, z jakiego powodu? itd.
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga. (zd. ok. miejsca)
Póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie. (zd. ok. czasu)
Kichnął, aż zadrżał cały blok. (zd. ok. sposobu)
Fale były większe, ponieważ zaczynał się przypływ. (zd. ok. przyczyny)
Pożywienie dobrze zapakujcie, żeby się nie zepsuło. (zd. ok. celu)
Chociaż zmęczeni byli, trzymali się dobrze. (zd. ok. przyzwolenia)
Każda rzecz, jeżeli pozbawimy ją punktu oparcia, upadnie na ziemię. (zd. ok. warunku)
ZDANIA ORZECZNIKOWE
Zdanie podrzędne orzecznikowe zastępuje orzecznik zdania nadrzędnego.
Nie byłam zawsze taka, jaka jestem.
Sytuacja była taka, że nie można było odmówić.
Jestem taka (jaka jestem?), że wszyscy mnie lubią.
ZDANIA PODMIOTOWE
Zdaniami podmiotowymi nazywamy takie zdania podrzędne, które zastępują podmiot zdania nadrzędnego i odpowiadają na pytania mianownika.
Kto się uczy, ten zda egzamin.
Wiadomo, czym dla kawy jest dobra śmietanka.