Stefan Żeromski
(Pseudonimy: Maurycy Zych, Józef Katerla i Stefan Iksmoreż)
(14 października 1864, Strawczyn – 20 listopada 1925, Warszawa)
Pisarz Kielecczyzny, polski wybitny prozaik, publicysta, dramaturg.
Nazywano go również „sumieniem narodu” ze względu na społeczną tematykę poruszaną w utworach.
Wychował się w Górach Świętokrzyskich. Do szkoły średniej uczęszczał w Kielcach, był przeciętnym uczniem, powtarzał niektóre klasy, nie przystąpił też do matury z matematyki, wybrał studia weterynaryjne w Warszawie, ale ich nie ukończył, także z powodu braku środków materialnych.
Zarabiał na życie jako korepetytor w domach ziemiańskich.
Pracował także w Muzeum Polskim w Raperswilu w Szwajcarii.
Od roku 1904 r. Żeromski mógł już zająć się wyłącznie pracą pisarską. Z wynagrodzenia za powieść Popioły zbudował w Nałęczowie chatę-pracownię, zarazem letni dom, zaprojektowany w stylu zakopiańskim przez Jana Koszczyc-Witkiewicza.
Tworzył w okresie Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego, ale łączył tradycje pozytywistyczne i romantyczne, ukazywał problemy społeczne i narodowe, a jego wrażliwość na ludzką krzywdę znalazła odbicie nie tylko w twórczości, ale także w działalności społecznej.
W 1920 r. pisarz założył Towarzystwo Przyjaciół Pomorza, pełnił funkcję korespondenta wojennego wojny polsko-bolszewickiej. Po wojnie zainicjował działalność Akademii Literatury, założył Straż Piśmiennictwa Polskiego i w 1924 r. polski oddział PEN-Clubu (pierwszym prezesem został Jan Lorentowicz).
Żeromski był współtwórcą i pierwszym prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Mieszkał w Konstancinie, otrzymał także mieszkanie na Zamku Królewskim w Warszawie.
Żonaty z Oktawią, miał syna Adama, który zmarł w 1928 roku, był równolegle w nieformalnym związku z Anną Zawadzką, z którą miał córkę Monikę, malarkę, ilustratorkę niektórych dzieł ojca-pisarza.
W swoich utworach nawiązywał do realizmu, naturalizmu i symbolizmu, jego bohater jest często idealistą, samotnikiem, człowiekiem gotowym do poświęceń, walczącym z niesprawiedliwością społeczna, uwikłanym w trudne dylematy moralne, wrażliwym i przeżywającym silne emocje.
Żeromski zaproponował nowy typ powieści, którą charakteryzuje fragmentaryczność, zastosowanie epizodów niezwiązanych z akcją i różnych form literackich w obrębie jednego utworu (pamiętnik, odczyt), a także mieszanie patosu, ironii, liryzmu, realizmu i symbolizmu.
Czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Na przeszkodzie stanął jego własny utwór „Wiatr od morza”, ze względu na antyniemiecką wymowę.
Stefan Żeromski był największym erudytą wśród pisarzy polskich. Statystycy obliczyli, że miał najbogatsze słownictwo, największy
zasób używanych słów. Prawdopodobnie rozwój zdolności leksykalnych wspomogła praca na stanowiskach bibliotekarzy w Rapperswilu
i Warszawie.
Żeromski pisał (wybrane przykłady):
POWIEŚCI
- „Syzyfowe prace”,
- „Ludzie bezdomni”,
- „Popioły”,
- „Dzieje grzechu”,
- „Wierna rzeka”,
- „Wiatr od morza”,
- „Przedwiośnie”,
OPOWIADANIA I NOWELE
- „Rozdzióbią nas kruki, wrony”,
- „Siłaczka”,
- „Zmierzch”,
- „Zapomnienie”,
- „Echa leśne”,
- „Doktor Piotr”,
DRAMATY
- „Uciekła mi przepióreczka” (komedia),
PUBLICYSTYKA
- „Początek świata pracy”(1918),
- „Projekt Akademii Literatury Polskiej” (1918),
- „Organizacja inteligencji zawodowej” (1919),
- „Snobizm i postęp” (1922),
- „Bicze z piasku” (1925).