Tradycyjna postać biblioteki szkolnej, wypożyczalni książek, ulega dezaktualizacji, zmienia się również wizerunek jej pracowników. Bibliotekarz żyje w świecie pełnym przemian, a jego warsztat pracy to już nie tylko tradycyjnie książki i czasopisma, ale cała gama nowych nośników informacji i wiedzy. Dzisiejsza praca bibliotekarza to seria ciągłych wyzwań i zadań, jakie dotychczas były temu zawodowi obce. Bibliotekarze jednak to najlepiej wykształceni specjaliści od radzenia sobie z dużymi zbiorami, którzy przez dziesięciolecia wypracowali metody i techniki pozwalające na skuteczne filtrowanie i dystrybucję informacji o sprawdzonej jakości.[1]
Na przestrzeni ostatnich lat zmieniały się sytuacje, systemy społeczne, ideały i cele kształcenia, lecz biblioteki i bibliotekarze zawsze istnieli. Potrzeba instytucji, która gromadzi wiedzę, organizuje ją i czyni dostępną, była zawsze aktualna. Istota metamorfozy jaka zaszła w ciągu ostatnich lat, to fakt, że książka nie ma już monopolu na miejsce w bibliotece. Obok innych dokumentów drukowanych dzieli je wraz z mediami audiowizualnymi i cyfrowymi. Podobnie jak cele i zadania biblioteki, tak również podstawowe zadania bibliotekarza były i są takie same. Bez względu na typ mediów wybór, zbieranie, systematyzowanie i rozpowszechnianie informacji był głównym zadaniem bibliotekarza. Bibliotekarz jest profesjonalnym organizatorem wiedzy.
W nowej sytuacji niezbędny staje się bibliotekarz, który poprzez nauczanie, w jaki sposób należy korzystać z różnych systemów wyszukiwawczych i baz danych, pomaga użytkownikom w znalezieniu drogi do jak najefektywniejszego i optymalnego wykorzystania zasobów informacyjnych biblioteki. Powinien w założeniu być ekspertem w dziedzinie nowoczesnych środków przekazu. Jego praca pedagogiczna polega bowiem na uświadomieniu i nauczeniu wykorzystywania różnych środków pomocnych w osiągnięciu celu i rozwiązaniu problemu. Staje się także niezastąpionym partnerem nauczycieli uczących różnych przedmiotów. Aktywny kontakt z uczniami oraz innymi nauczycielami, nowe formy pracy i specyficzne kompetencje zmieniają powoli wizerunek bibliotekarza, jego roli i znaczenia w szkole.
Wizerunek współczesnego i przyszłego bibliotekarza łączy w sobie różne role i zadania, które krążą wokół jednego celu, jakim jest przekazywanie informacji. Z tego względu bibliotekarz musi być obeznany również z innymi dziedzinami, takimi jak technika, szerzej rozumiana pedagogika i produkcja medialna, które do tej pory nie były dla niego tak naturalne. Zmiany, jakie dzisiaj daje się zaobserwować, to przejście od typowo humanistycznego zawodu do zawodu łączącego elementy humanistyczne i techniczne. Przekaz informacji odbywa się dzisiaj przy pomocy i przy użyciu narzędzi i urządzeń, które są produktami wysokiej technologii.
Niezbędna staje się wiedza techniczna, z którą użytkownicy biblioteki i informacji nie zawsze są do końca zaznajomieni i nadal potrzebują instruktora i przewodnika, by w jak najlepszy sposób ją wykorzystać. Postępująca rewolucja techniczna i nieustanne przemiany dokonujące się w szkolnictwie i społeczeństwie są niezwykle widoczne na polu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Tym, co w przyszłości zdominuje pracę bibliotekarza, będą: zasoby informacyjne, serwis i usługi, lokale, użytkownicy, kadra i jej kompetencje. Poprzednia rola bibliotekarza, dążącego do przekazania obiektywnej i opartej na prawdzie informacji, zastąpiona zostanie takimi pojęciami jak: relatywizm, rozumienie i własne tłumaczenie, przetwarzanie i dopasowywanie do potrzeb użytkownika. Dostarczana informacja musi być bowiem oceniana pod względem autentyczności, w centrum zainteresowania musi stać użytkownik, a nie zbiory i zasoby informacyjne.[2]
Konieczne jest również przełamanie, tkwiącego w świadomości społecznej stereotypu bibliotekarza, a jest on nadal postrzegany jako osoba spokojna, mało aktywna, nie mająca ambicji zawodowych, od lat powtarzająca te same czynności. Przemiany postaw zawodowych bibliotekarzy szkolnych, i bibliotekarzy w ogóle, rozpoczęły się już, ale wielokrotnie są one wymuszane, następują dopiero z chwilą np. pojawienia się nowych wymagań określonego środowiska, czy też wkroczenia nowych technologii do tradycyjnego warsztatu pracy. A nowa rzeczywistość żąda znacznie więcej niż tylko sprostania kilku koniecznym wymaganiom. Bibliotekarz XXI wieku powinien przede wszystkim zmienić swoją mentalność, swoje przekonania i nawyki myślowe, powinien pamiętać o nadrzędnym celu swojej pracy, o jej sensie. A jest to praca usługowa w stosunku do użytkowników, którymi w bibliotece szkolnej są: uczniowie, nauczyciele, rodzice oraz administracja szkoły.[3]
Bibliotekarz szkolny to nie tylko osoba wykonująca czynności organizacyjno-techniczne (np. gromadzenie zbiorów, czy katalogowanie), jest on także, a raczej przede wszystkim, pedagogiem. Podstawą jego pracy pedagogicznej powinno stać się rozwijanie kultury czytelniczej użytkowników oraz kultury ucznia jako użytkownika informacji. Bibliotekarz – jako pedagog, tak jak każdy z nauczycieli, powinien kierować się pewnymi regułami, które określają sposób postępowania z uczniami, a są to tzw. zasady wychowania i nauczania. Do zasad tych, w działaniach wychowawczych, należą: podmiotowe traktowanie uczniów; indywidualizacja podejścia do ucznia; życzliwość i partnerstwo; utwierdzanie przekonań co do wartości np. samokształcenia, czy uprawiania lektury; troska o atrakcyjność, systematyczność pracy z czytelnikami; wykorzystywanie wszystkich form pracy pedagogicznej. Bibliotekarz nie może zapominać, szczególnie prowadząc zajęcia dydaktyczne, np. podczas realizacji ścieżki edukacja czytelnicza i medialna, o normach dotyczących nauczania.
Do zasad nauczania należą: integrowanie nauczania i wychowania; dążenie do świadomego i aktywnego udziału uczniów w nauce; zachowywanie ciągłości nauczania (tzn. systematyczność i logiczne łączenia zagadnień); umożliwienie bezpośredniego poznania, czyli zasada poglądowości; przystępność materiału i stopniowanie trudności; łączenie teorii z praktyką; zasada trwałości wyników nauczania..
Do metod wychowania, czyli postępowania w celu wywarcia wpływu na postawy i postępowanie wychowanków, należą: metoda wpływu osobistego, wpływu sytuacyjnego, społecznego, przydzielanie funkcji i ról społecznych oraz metoda kierowania samowychowaniem.
Metody nauczania to sposoby pracy nauczyciela z uczniami pozwalające im uzyskać określone kompetencje, wiedzę oraz umiejętność jej praktycznego zastosowania. Oczywiście metody te znajdują zastosowanie także w pracy bibliotekarza. Praca z czytelnikami jest bardzo różnorodna, wymaga ona od bibliotekarza korzystania z wielu dróg realizacji określonych zadań. Rozmaitość stosowanych form pracy gwarantuje większą efektywność oraz atrakcyjność oddziaływania na postawy uczniów. Zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r.[4] w sprawie ramowego statutu publicznej sześcioletniej szkoły podstawowej i publicznego gimnazjum, szczegółowe zadania, organizacja biblioteki szkolnej oraz zadania bibliotekarza, powinny zostać określone w statucie szkoły. Obowiązkiem każdej szkoły staje się opracowanie własnego statutu w oparciu o ramowe statuty, które są załącznikami do rozporządzenia. Poszczególne szkoły dopasowują zapisy statutowe do konkretnych warunków, organizacji biblioteki, a także tradycji jej działania. Wśród osób opracowujących szkolne statuty funkcjonują dwie techniki sporządzania zapisów różniące się stopniem szczegółowości. Dla jednych dokument ten jest szczegółowym wykazem zadań, obowiązków i wyposażenia biblioteki. Dla drugich – ogólnym, elastycznym zapisem umożliwiającym zmiany, rozwój biblioteki bez konieczności modyfikowania statutu.[5]
[1] B. Bednarek-Michalska: Budować społeczeństwo informacyjne bez bibliotekarzy? http://www.oss.wroc.pl/bednarek.php
[2] J. Andrzejewska, Udział bibliotekarza szkolnego w edukacji czytelniczej i medialnej, „Biblioteka w szkole” 2000 nr 2, s. 1-2.
[3] G. Szpulak, Biblioteka szkolna a reforma edukacji,” Poradnik Bibliotekarza” 2002 nr 1, s. 7-9.
[4] Dz. U. Nr 14, poz. 133.
[5] G. Szpulak, Biblioteka szkolna a reforma edukacji,” Poradnik Bibliotekarza” 2002 nr 1, s. 7-9.
Ela MM.