I Wstęp.
II Rozwinięcie.
1. Wielki sens śmierci za ojczyznę jako główny motyw we fraszce epitafium – Na sokalskie.
2. Pieśń „O spustoszeniu Podola” apelem w sprawie ratowania ojczyzny przed najazdami sąsiadów.
3. Zachęta do służby ojczyźnie w „Pieśni o dobrej sławie” i „Pieśni o cnocie”.
4. Potępienie prywaty, niezgody, nieposzanowania praw w „Odprawie posłów greckich”.
a) zwrot do rządzących w pieśni chóru „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie”.
b) krytyczna ocena państwa przez Ulissesa „O nierządne królestwo i zginienia bliskie”.
c) zapowiedź niebezpieczeństwa w proroctwie Kasandry.
5. Miłość przyrody ojczystej w „Pieśni serce rośnie” i „Czego chcesz od nas Panie”.
6. Pochwała ludowego obyczaju w „Pieśni świętojańskiej o sobótce”.
7. Piękna polszczyzna i świadome tworzenie w języku narodowym jako wyraz patriotyzmu poety.
III Zakończenie.
1. Wartość poznawcza utworów patriotycznych dla współczesnego czytelnika.
2. Aktualność motywu patriotycznego w poezji polskiej.
Jan Kochanowski, poeta okresu odrodzenia, w swych utworach nawiązuje do renesansowej ideologii XVI-wiecznej Polski. Na tle ekonomicznego dobrobytu poeta ukazuje dzieje narodu polskiego, zarówno w czasie, gdy w Polsce panuje spokój i beztroski tryb życia, jak i w okresie wojen.
Zgodnie z humanistyczną maksymą, że nic co ludzkie nie jest mi obce, Kochanowski podejmuje tematy związane z patriotyczną, obywatelską postawą wobec kraju. Patriotyzm, troskę o losy swojego kraju uważa za jedną z podstawowych wartości w życiu, wartości kształtujących ludzką osobowość, stanowiących o jego morale.
W „Pieśni XII” Kochanowski powtórzył za Cyceronem, że „jeśli komu droga otwarta do nieba, to tym co służą ojczyźnie”, potwierdzając tym samym, że największym obowiązkiem człowieka jest służba dla swego kraju. W „Pieśni XIX” natomiast podkreśla, że celem ludzi silnych i odważnych jest udział w wojnie przeciw poganom i obrona ojczyzny. Poeta, sygnalizuje, że tylko ten, kto sprzedaje życie za dobrą sławę, nigdy nie odniesie porażki:
„Służmy poczciwej sławie, a jako kto może,
Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże”.
Dlatego więc napad Tatarów na Podole w 1575 r., spustoszenie ziemi polskiej oraz uprowadzenie ponad 50 tysięcy Polaków, stało się bezpośrednią inspiracją do napisania przez Kochanowskiego słynnej „Pieśni V O spustoszeniu Podola przez Tatarów”.
Kochanowski porównuje Polaków do bezbronnego stada owiec, którego nie pilnuje żaden pasterz, więc narażone jest na ataki wilków. Czyni w ten sposób aluzję do ucieczki króla, Henryka Walezego. Odwołując się do sumień i poczucia godności Polaków, dla których przegrana z takim lekkim narodem jest hańbą. Poeta apeluje więc do polskiej szlachty, aby zaniechała wygodnego życia, przetopiła srebrne talerze na talary dla żołnierzy, aby mogli być dobrze przygotowani do walki. Pieśń kończy ironicznym stwierdzeniem, że Polacy nie uczą się nawet na własnych błędach:
„Nową przypowieść Polak sobie kupi,
że i przed, i po szkodzie głupi”.
„Odprawa posłów greckich” J. Kochanowskiego to pierwsza polska tragedia, określana jest jako tzw. maska mitologiczna. Przedstawiając sytuację w Troi, określając przyczyny, jakie doprowadziły do jej upadku, czyni Kochanowski aluzję do Rzeczpospolitej, która także może zginąć, gdy postępowaniem jej obywateli będzie kierowała prywata i niesprawiedliwość. Do konfliktu w Troi doprowadził bowiem Parys, który nie oddał posłom porwanej uprzednio Heleny. Lekkomyślność młodzieńca, a zarazem brak zdecydowania króla Priama, stały się przyczyną wojny i doprowadziły do klęski kraju. W jednej z pieśni chóru znajdujemy apel do tych, którzy rządzą państwem: „Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie” o to, aby sprawiedliwie pełnili swe rządy. Nieodpowiedzialność i przedkładanie prywatnych interesów nad losy państwa i jego obywateli przyczyniają się bowiem do zguby, upadku największych nawet mocarstw. Słowa te mogą stanowić również aluzję do ówczesnej Rzeczpospolitej, w której zarówno rządy królewskie, jak i nadmierna swoboda polityczna szlachty, osłabiły kraj.
Poeta ukazuje, że również obce mocarstwa widzą zło, jakie niesie za sobą prywata ludzi stojących na czele państwa. Jeden z posłów, Ulisses, stawia nawet poważne zarzuty Troi, uważa bowiem, że jest to państwo niesprawiedliwości i bezprawia. Podkreśla, że rządzi tam stronniczość oraz marnotrawstwo i przekupność władców, a społeczeństwo opowiada się za niecnymi uczynkami. Nawet zapowiedź niebezpieczeństwa nie ma znaczenia, gdy chodzi o własne interesy.
Kochanowski w niektórych swych utworach opisuje piękno przyrody ojczystej, oraz jej związek z człowiekiem. Poeta jest wspaniałym obserwatorem zjawisk. W otaczającym go świecie odkrywa piękno, które widzi głównie w urokach wsi. Zaznacza też swoje przywiązanie do katolicyzmu, co uwidacznia w pieśni „Czego chcesz od nas Panie”. W hymnie tym podmiot liryczny wyraża swą głęboką wdzięczność i uwielbienie dla wszechmocnego Boga, który stworzył tak wspaniały i piękny świat. Pochwała architektury doskonałego świata jest jednocześnie pochwałą Stwórcy. Wiara staje się radosnym przeżywaniem obecności Boga w świecie.
Poecie i dla cnoty i dla szczęścia najlepszym tłem wydaje się wieś. W „Pieśni świętojańskiej o Sobótce” Kochanowski z lubością przypatruje się zabawom ludowym i przysłuchuje się pieśniom śpiewanym podczas uroczystości Sobótki. Głosi swój własny ideał wiejskiego życia; ziemiańskiego szczęścia:
„Wsi spokojna, wsi wesoła,
Który głos twej chwale zdoła?
Kto twe czasy, kto pożytki
Może wspomnieć za raz wszytki”.
Kochanowski uczynił z polskiego wiersza sylabicznego narzędzie o niespotykanej wcześniej sprawiedliwości. U niego po raz pierwszy występuje rym dokładny, półtorazgłoskowy i bardzo często gramatyczny. Nieustannie badał możliwości języka polskiego w różnych formach i gatunkach. Twórca „Fraszek” i „Pieśni” słusznie uważany jest za prawodawcę form wierszowych i gatunkowych. Możliwość pisania w języku ojczystym była dla Kochanowskiego ukazaniem swojego wielkiego umiłowania do polskiego języka oraz do kraju.
Był Kochanowski poetą, który rozumiał odpowiedzialność za losy państwa. Odczuwał on potrzebę kształtowania życia ogólnego nie tylko w myśl upodobań osobistych, ale w sposób wymagany przez cele państwowe. Świadczą o tym utwory takie jak „Satyr” i „Odprawa posłów greckich”, w których uwydatnia zależności państwa od poziomu etycznego obywateli. Widział w swych utworach Kochanowski doniosłość ustroju dla losu narodu.
Wartości patriotyczne zawarte w twórczości Kochanowskiego zauważamy także w poezji wielu twórców współczesnych. Tematyka ta jest w literaturze poezji wiecznie aktualna.
[SR]